Uznanie przez właściwą instytucję, że podczas wydatkowania środków doszło do naruszeń, może skutkować nałożeniem korekt finansowych na beneficjenta.
W artykule opublikowanym 22 marca 2024 roku przedstawiłam niektóre aspekty dotyczące kontroli projektów realizowanych w ramach perspektywy finansowej 2014-2020. Podczas kontroli, które prowadzą właściwe instytucje, jednym z aspektów, który podlega badaniu, jest prawidłowość wydatkowania środków pochodzących z danego dofinansowania. Uznanie przez właściwą instytucję, że podczas wydatkowania środków doszło do naruszeń, ma swoje konsekwencje, które mogą skutkować obniżeniem wartości wydatków kwalifikowalnych lub nałożeniem korekt finansowych, które należy postrzegać jako ochronę budżetu Unii Europejskiej przed niewłaściwym wydatkowaniem środków (wyrok NSA z 1 grudnia 2016 roku, II GSK 2609/15).
Skutki złamania procedur
Beneficjent w umowie o dofinansowanie zawieranej w ramach dofinansowań realizowanych w perspektywie 2014-2020, oświadczał, że podczas realizacji projektów będzie dokonywał wydatków w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji, równego traktowania wykonawców, jawności oraz efektywności. Szczegółowe procedury uzależnione były od statusu beneficjenta oraz wartości danego wydatku i mogły one wynikać z przepisów ustawy z 11 września 2019 roku – Prawo zamówień publicznych („Pzp”) [w przypadku projektów realizowanych przed 1 stycznia 2021 roku, zastosowanie miała wcześniejsza ustawa Pzp z 24 stycznia 2004 roku] lub wytycznych w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności na lata 2014-2020 („Wytyczne”).
Wybór wykonawcy dla danego zadania z pominięciem procedur lub ich naruszeniem skutkuje zazwyczaj stwierdzeniem naruszenia oraz koniecznością obniżenia dofinansowania lub naliczenia przez właściwą instytucję korekty finansowej, w sposób określony w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju z 29 stycznia 2016 r., w sprawie warunków obniżania korekt finansowych oraz wydatków poniesionych nieprawidłowo związanych z udzielaniem zamówień publicznych, które zostało zmienione w 2020 r. („Rozporządzenie”). Rozporządzanie określa zasady naliczania korekt finansowych w przypadku wystąpienia nieprawidłowości indywidualnych, przez które rozumie się naruszenie prawa unijnego lub krajowego, które wynika z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego wydatkującego środki unijne i ma, lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii Europejskiej poprzez jego obciążenie nieuzasadnionym wydatkiem. Naruszeniami tymi najczęściej jest przeprowadzenie postępowania, w wyniku którego zawarta zostanie umowa z wykonawcą, w sposób naruszający Pzp lub Wytyczne.
Kontrola wydatków
Analiza, czy beneficjent wydatkował środki kwalifikowalne w projekcie w sposób zgodny z zasadami, dokonywana jest podczas kontroli poszczególnych wniosków o płatność, lub w czasie audytu dokumentów związanych z realizacją wydatków przez właściwą instytucję, np. podczas kontroli w siedzibie beneficjenta. W przypadku, gdy podczas analizy dokumentów osoba kontrolująca dojdzie do przekonania, że beneficjent udzielił zamówienia w sposób nieprawidłowy – osoba kontrolująca ocenia dane naruszenie i kwalifikuje je do kategorii nieprawidłowości opisanych w Rozporządzeniu. Co do zasady możliwe jest zastosowanie dwóch sposobów naliczania korekt finansowych, tj. metoda dyferencyjna i metoda wskaźnikowa.
Metoda dyferencyjna polega na ustaleniu istnienia oraz wielkości szkody – poprzez porównanie wysokości wydatków rzeczywiście poniesionych przez beneficjenta na sfinansowanie danego zadania, ze stanem hipotetycznym, jaki by istniał, gdyby do danego naruszenia nie doszło.
Metoda wskaźnikowa polega na obliczeniu korekty finansowej na podstawie wzoru matematycznego. Podczas wyliczania korekty, właściwa instytucja zobowiązana jest uwzględnić trzy elementy, tj.:
– wartość faktycznie poniesionego wydatku,
– wartość jego współfinansowania ze środków UE oraz
– stawkę procentową określoną w oparciu o taryfikator zawarty w zmienionym Rozporządzeniu.
Nałożenie korekty finansowej
Nałożenie na beneficjenta korekty finansowej jest procesem wieloetapowym.
- Właściwa instytucja po zbadaniu dokumentów przedstawionych (przez beneficjenta wraz z wnioskiem o płatność lub podczas innego audytu dokumentów) do kontroli, przekazuje swoje pytania i uwagi do ich treści, zwracając się o wyjaśnienie i uzupełnienia dokumentów, wyznaczając beneficjentowi termin na odpowiedź. W tym momencie beneficjent może uzupełnić dokumenty, które podczas kontroli zostały przez niego z jakiś powodów pominięte.
- Po przeprowadzeniu procedury wyjaśniającej i uznaniu, że naruszone zostały zasady wydatkowania środków, właściwa instytucja dokonuje pomniejszenia wartości wydatków kwalifikowalnych ujętych we wniosku (jeżeli naruszenie zostało stwierdzone przed zatwierdzeniem wniosku o płatność) lub nakłada na beneficjenta korektę finansową oraz wszczyna procedurę odzyskiwania od beneficjenta właściwej kwoty (jeżeli naruszenie zostało stwierdzone w uprzednio zatwierdzonym wniosku o płatność, np. podczas kontroli na zakończenie projektu).
- Bez względu na to, czy doszło do pomniejszenia wydatków kwalifikowalnych, czy nałożenia korekty – beneficjent ma prawo do zgłoszenia pisemnych zastrzeżeń, w których przedstawi ich motywy. W przypadku złożenia zastrzeżeń właściwa instytucja wydaje ostateczną informację pokontrolną. Jeśli po złożeniu zastrzeżeń, pojawia się konieczność nałożenia korekty finansowej, właściwa instytucja, odzyskując kwotę współfinansowaną ze środków Unii Europejskiej działa na podstawie art. 207 ustawy z 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych. Właściwa instytucja, stwierdzając podstawę do naliczenia korekty finansowej, powinna wydać decyzję, w której określi kwotę, jaką należy zwrócić oraz termin na zwrot.
- Od decyzji o naliczeniu korekty finansowej beneficjentowi wydanej w pierwszej instancji, służy wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy. W przypadku, gdyby po ponownym rozpoznaniu sprawy decyzja została utrzymana – beneficjent może kwestionować prawidłowość decyzji poprzez złożenie skargi do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Źródło: Rzeczpospolita, autor: Żaneta Urbaniak
