Kontrola przedsiębiorców w Polskiej Strefie Inwestycji

Aktualności Publikacje 25/05/23

Serdecznie zapraszamy na kolejny artykuł cyklu współtworzonego przez ekspertów SK&S i redakcję dziennika Rzeczpospolita dotyczącego kontroli u przedsiębiorców.

Weryfikacji podlega spełnienie warunków wskazanych w decyzji o wsparciu dotyczących nowej inwestycji: jej lokalizacja, liczba utrzymanych oraz utworzonych nowych miejsc pracy, wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych, terminowość realizacji inwestycji oraz spełnienie kryteriów jakościowych.

Polska Strefa Inwestycji (PSI) stanowi atrakcyjną zachętę do realizacji przez przedsiębiorców nowych inwestycji, takich jak budowa nowej fabryki lub centrum usług, lub rozwijanie już funkcjonujących zakładów. Wsparcie udzielane jest na podstawie decyzji o wsparciu w formie zwolnienia z CIT albo PIT przez nawet 15 lat. Mogą na nie liczyć zarówno duże firmy, jak i mikro-, mali i średni przedsiębiorcy, którzy stanowili większość beneficjentów pomocy. Uzyskanie wsparcia łączy się jednak ze spełnieniem szeregu wymagań podlegających weryfikacji. Przedsiębiorcy zobowiązują się bowiem do poniesienia określonych kosztów inwestycji, utworzenia miejsc pracy oraz spełnienia kryteriów jakościowych. Ocena spełnienia tych warunków jest dokonywana w drodze kontroli ministra właściwego do spraw gospodarki, który powierzył to zadanie spółkom zarządzającym specjalnymi strefami ekonomicznymi właściwym ze względu na lokalizację danej inwestycji.

Przebieg kontroli
Kontrole mogą być albo planowe, prowadzone w oparciu o roczny plan kontroli, albo pozaplanowe. Odbywają się na ogólnych zasadach określonych w Prawie przedsiębiorców, po zrealizowaniu inwestycji oraz co roku w okresie utrzymania inwestycji. Przedsiębiorca powinien więc zostać zawiadomiony o kontroli przez zarządzającego specjalną strefą ekonomiczną przed jej wszczęciem, które nie może nastąpić wcześniej niż po 7 dniach i później niż przed upływem 30 dni od doręczenia zawiadomienia. Inaczej konieczne jest ponowne zawiadomienie.

W zawiadomieniu wskazuje się w szczególności zakres przedmiotowy kontroli. Przed jej rozpoczęciem kontrolerzy okazują legitymacje oraz imienne upoważnienie. Kontrolę co do zasady przeprowadza się w siedzibie przedsiębiorcy lub w zakładzie, gdzie prowadzona jest działalność, której dotyczy decyzja o wsparciu. Jej ustalenia zamieszcza się w protokole kontroli.

W 2020 r. wprowadzono także możliwość przeprowadzania, za zgodą przedsiębiorcy, kontroli zdalnej, gdy może to usprawnić jej prowadzenie lub przemawia za tym charakter prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z sytuacją związaną z pandemią COVID-19 takie kontrole odbywały się w formie wideokonferencji. Przepisy te jednak nadal obowiązują, w związku z czym prowadzenie zdalnych kontroli wciąż jest możliwe.

Okres kontroli w roku kalendarzowym jest limitowany do 12-48 dni, w zależności od wielkości przedsiębiorcy. Przepisy przewidują jednak szereg wyłączeń w tym zakresie, m.in. z uwagi przeciwdziałanie popełnieniu przestępstwa, zabezpieczenie dowodów jego popełnienia albo jeżeli wyniki poprzedniej kontroli wykazały rażące naruszenie przepisów.

Kontrola odbywa się w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej. Istotne jest więc pisemne upoważnienie odpowiednich pracowników do udziału w kontroli. Osoba reprezentująca przedsiębiorcę powinna być w stanie opowiadać na pytania związane z inwestycją. W przypadku wątpliwości warto skontaktować się ze strefą przed rozpoczęciem kontroli.

WAŻNE!
W przypadku przeprowadzania kontroli niezgodnie z przepisami możliwe jest wniesienie sprzeciwu, rozpatrywanego przez zarządzającego specjalną strefą ekonomiczną w ciągu trzech dni roboczych. Z kontroli sporządzany jest protokół, podpisywany przez kontrolerów i przedstawicieli przedsiębiorcy.

Weryfikacja dokumentacji
Weryfikacji podlega spełnienie warunków wskazanych w decyzji o wsparciu tj.:

lokalizacja inwestycji;
liczba utrzymanych oraz utworzonych nowych miejsc pracy;
wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych (kosztów kwalifikowanych);
terminowość realizacji inwestycji;
spełnienie kryteriów jakościowych.

Kontrola polega na wyrywkowej weryfikacji dokumentacji związanej z realizacją inwestycji. Gdy kontrola próby ujawni nieprawidłowości, rozszerza się ją na całą dokumentację. Spełnienie warunków decyzji można wykazać szeregiem różnych dokumentów, w zależności od kontrolowanego warunku lub kryterium: dokumentacją księgową i kadrową, formularzami składanymi w GUS i urzędzie skarbowym, sporządzonych wykazów i certyfikatów.

Lokalizacja

Ubiegając się o wsparcie, przedsiębiorca wskazuje planowaną lokalizację inwestycji, która następnie określana jest w decyzji o wsparciu. W toku kontroli weryfikuje się, czy faktyczne miejsce realizacji inwestycji odpowiada lokalizacji wskazanej w decyzji. Zgodnie z wytycznymi MRiT weryfikacja taka odbywa się raz – w okresie realizacji inwestycji albo w okresie jej utrzymania (w trakcie pierwszej kontroli innego warunku danej decyzji). W przypadku zmiany lokalizacji (np. zmiana biura, w którym prowadzana jest wspierana działalność) warto zadbać o wcześniejszą zmianę zezwolenia, żeby uniknąć niezgodności, przy czym warto pamiętać, że nie każda zmiana lokalizacji będzie dopuszczalna.

Miejsca pracy

Inwestycja powinna prowadzić do wzrostu liczby miejsc pracy. Ubiegając się o wsparcie, przedsiębiorca wskazuje średnie zatrudnienie z 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku, od którego liczy się liczbę miejsc pracy do utworzenia i utrzymania przez określony czas. Wzrost zatrudnienia określa się w odniesieniu do konkretnego zakładu, w którym realizowana jest inwestycja, a nie do całego przedsiębiorstwa. Kontrolerzy badają osiągnięcie odpowiedniego poziomu zatrudnienia oraz jego utrzymanie w okresach wskazanych w decyzji o wsparciu.

Koszty kwalifikowane i termin zakończenia inwestycji

W decyzji wskazuje się minimalne i maksymalne koszty kwalifikowane inwestycji oraz termin ich poniesienia. Od poniesionych kosztów zależy wysokość zwolnienia podatkowego, przy czym poniesienie kosztów wyższych niż maksymalne nie powoduje już wzrostu pomocy. Kontrolerzy zweryfikują czy poniesiono minimalne koszty oraz zakończono realizację inwestycji w terminach określonych w decyzji. Weryfikacji będzie podlegał też obowiązek utrzymania inwestycji w danym regionie przez okres 3 lat (w przypadku MŚP) lub 5 lat (w przypadku dużych przedsiębiorstw).

Kryteria jakościowe

Kryteria jakościowe różnią się nieznacznie w zależności od sektora, w jakim realizowana jest inwestycja. Co do zasady, wskazane w decyzji kryteria należy spełnić w okresie utrzymania inwestycji.

W ramach kryterium „Inwestycja w projekty wspierające branże zgodne z aktualną polityką rozwojową kraju” bada się zgodność wiodącej działalności prowadzonej w ramach inwestycji w każdym roku jej utrzymania z oświadczeniem złożonym we wniosku o wsparcie. Działalność prowadzona przez przedsiębiorcę ma być w konsekwencji zgodna z wykazem kodów PKWiU określonym w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie pomocy publicznej udzielanej niektórym przedsiębiorcom na realizację nowych inwestycji (Rozporządzenie) oraz z tzw. inteligentną specjalizacją województwa (ISW), określaną przez władze wojewódzkie. To, czy dana działalność ma być zgodna jedynie z SOR albo ISW, czy też z oboma wskaźnikami zależy od momentu wydania decyzji o wsparciu, przepisy bowiem w tym zakresie się zmieniły.
W ramach kryterium „Osiągnięcia odpowiedniego poziomu sprzedaży poza terytorium RP” bada się czy w każdym z lat podatkowych udział przychodów ze sprzedaży eksportowej w przychodach netto ze sprzedaży był równy przynajmniej przeciętnemu dla kraju, zgodnie z danymi GUS.
Kryterium „Przynależność do krajowego klastra kluczowego” badana jest za cały okres utrzymania inwestycji. Możliwa jest zmiana klastra pod warunkiem zachowania ciągłości członkostwa.
W przypadku „Prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej” kontrolerzy sprawdzą, czy jej koszty lub zakup usług B+R osiągnęły poziom 1 proc. kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę, lub czy w każdym roku co najmniej 2 proc. sumy czasu pracy wszystkich zatrudnionych pracowników w zakładzie było przeznaczone na prace rozwojowe.
W ramach „Tworzenia wyspecjalizowanych miejsc pracy” weryfikuje się czy spośród wszystkich nowo zatrudnionych osób do realizacji nowej inwestycji, co najmniej 80 proc. posiadało w momencie zatrudnienia wykształcenie wyższe, średnie techniczne lub zawodowe związane z nową inwestycją, oraz co najmniej 80 proc. było, w każdym roku utrzymania inwestycji, zatrudnionych na podstawie umów o pracę.
W ramach „Prowadzenia działalności gospodarczej o niskim negatywnym wpływie na środowisko” należy wykazać posiadanie jednego ze wskazanych w Rozporządzeniu certyfikatów środowiskowych dotyczącego zakładu, w którym realizowana jest inwestycja.
Warunek „Wspieranie zdobywania wykształcenia i kwalifikacji zawodowych oraz współpraca ze szkołami branżowymi” można spełnić jeden z ośmiu sposobów. W zależności od tego kontrola zweryfikuje:

ponoszenie kosztów zewnętrznych szkoleń w wysokości co najmniej 1000 zł brutto na pracownika na rok, dla co najmniej 50 proc. pracowników lub zatrudnianie pracownika zajmującego się wyłącznie szkoleniem pracowników;
zawarcie w okresie realizacji inwestycji umowy z organem prowadzącym szkolę lub centrum kształcenia praktycznego lub uczelnią w sprawie:

prowadzenia praktyk lub staży studenckich w zakładzie,
oferowania, uczniom lub studentom, finansowanych przez przedsiębiorcę, pozaszkolnych zajęć edukacyjnych, mających na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy,
przekazania maszyn oraz narzędzi na potrzeby szkoły, centrum kształcenia praktycznego lub uczelni,
stworzenia klasy patronackiej lub laboratorium lub
przyjmowania uczniów lub studentów na praktyczną naukę zawodu
oraz fakt realizacji umowy w okresie utrzymania inwestycji;

3. czy co najmniej jeden pracownik zakładu otworzył przewód doktorski w ramach doktoratu wdrożeniowego.

W ramach „Podejmowania działań w zakresie opieki nad pracownikiem” weryfikuje się czy przedsiębiorca ponosił koszty dodatkowych benefitów pracowniczych w wysokości co najmniej 800 zł brutto rocznie na pracownika.
W ramach kryterium „Utworzenie centrum nowoczesnych usług” badane jest utworzenie takiego centrum po dniu wydania decyzji o wsparciu, czy funkcjonowało ono nieprzerwanie do zakończenia okresu utrzymania inwestycji, czy w każdym z lat podatkowych centrum osiągało przychody ze sprzedaży eksportowej swoich usług oraz, czy osiągało minimum 100 tys. zł przychodu netto ze sprzedaży swoich usług.
W ramach „Utworzenia wysokopłatnych miejsc pracy i oferowania stabilnego zatrudnienia” ocenia się czy średnie wynagrodzenie brutto każdego z nowo utworzonych miejsc pracy było w całym okresie utrzymania inwestycji wyższe niż przeciętne w gospodarce narodowej oraz, czy co najmniej 80 proc. osób zatrudnionych na nowo utworzonych miejscach pracy było w każdym roku utrzymania inwestycji zatrudnionych na podstawie umów o pracę.

W dniu 31 grudnia 2021 r. zmodyfikowano kryteria jakościowe, usuwając związane z eksportem i dodając nowe, które omawiamy poniżej.

W ramach kryterium „Wykorzystanie potencjału zasobów ludzkich” należy przygotować się na weryfikację prowadzenia przyzakładowego żłobka lub przedszkola, pokrywania kosztów związanych z opieką nad dziećmi do lat 6 lub faktu zatrudniania 10 proc. nowo zatrudnionych pracowników z orzeczeniem o niepełnosprawności. W przypadku inwestycji gdzie wniosek o wsparcie złożono od 2023 r., minimalną liczbę pracowników niepełnosprawnych obniżono do 4 proc., wprowadzono także możliwość zatrudnienia dziennego opiekuna.
W ramach „Tworzenia powiązań regionalnych” zweryfikowane zostaną umowy zawarte z co najmniej trzema kooperantami z tego samego regionu NUTS-3 dot. przyznania im środków trwałych o wartości 0,5 proc. kosztów kwalifikowanych w każdym roku utrzymania inwestycji, wykorzystywanych wyłącznie do wytwarzania produktów niezbędnych w procesie produkcji wynikającym z wydanej decyzji o wsparciu.
W ramach kryterium „Nowa inwestycja w odnawialne źródła energii” zweryfikowane zostanie zaspokajanie zapotrzebowania energetycznego z powstałej po dniu wydania decyzji o wsparciu instalacji OZE, spełniającej warunki wskazane w Rozporządzeniu.
W ramach kryterium „Robotyzacja i automatyzacja procesów” badane będzie utrzymanie odpowiedniej liczby robotów przemysłowych oraz fakt włączenia kosztów związanych z zakupem robota do ewidencji środków trwałych i pozostawania w niej przez okres utrzymania inwestycji.

Konsekwencje uchybień
Wsparcie w PSI to duża szansa na rozwinięcie działalności przedsiębiorstw. Niemniej jednak należy zawczasu odpowiednio przygotować się do weryfikacji spełnienia zobowiązań określonych w decyzji o wsparciu i jeśli występują problemy z ich spełnieniem, rozważyć możliwość wniosku o zmianę decyzji. Uchybienia mogą bowiem doprowadzić do uchylenia decyzji i w konsekwencji – do zwrotu pomocy.

Źródło: Rzeczpospolita, autorzy: Agata Szeliga, Jordan Sikorski

W cyklu „Poradnik przedsiębiorcy” opublikowaliśmy:

Kontrola przedsiębiorców w Polskiej Strefie Inwestycji

Powiązane