Sam fakt przeniesienia elementu infrastruktury nie przesądza o tym, że doszło do naruszenia zasady trwałości projektu. Badaniu trzeba poddać inne okoliczności, w szczególności czy zmiana ta prowadzi do uzyskania nienależnej korzyści po stronie podmiotu publicznego lub prywatnego.
Obowiązki beneficjenta w projektach, które były finansowane m.in. w ramach Europejskich Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych (EFSI) nie kończą się wraz ze zrealizowaniem zakresu rzeczowego projektu, który został wskazany w momencie ubiegania się o te środki. Podstawowym założeniem EFSI jest wywieranie na gospodarki państw członkowskich trwałych i pozytywnych efektów.
Przesłanki zachowania trwałości projektu
Sama realizacja projektu wnosi do gospodarki wartość dodaną, która polega na pozyskaniu nowych elementów infrastruktury, jednak celami są trwały, zrównoważony wzrost zatrudnienia i zwiększenie konkurencyjności danego regionu. Sposobem na realizacje tych celów jest zobowiązanie beneficjantów środków pochodzących z EFSI do zachowania trwałości projektu. Obowiązek ten wynika z art. 71 ust. 1 rozporządzenia 1303/2013 z 17 grudnia 2013 r. Obejmuje on beneficjentów, którzy pozyskali środki na realizację projektów, które obejmują swoim zakresem inwestycje w infrastrukturę lub inwestycje produkcyjne. Przez trwałość projektu rozumie się konieczność utrzymania inwestycji przez okres trzech lub pięciu lat liczonych, co do zasady, od daty płatności końcowej. Okres ten jest uzależniony od statusu danego beneficjenta – MŚP lub duży przedsiębiorca.
W okresie trwałości projektu nie może dojść do:
- zaprzestania prowadzenia działalności produkcyjnej lub przeniesienia jej poza obszar objęty danym programem;
- zmiany własności elementu infrastruktury, która daje przedsiębiorstwu lub podmiotowi nienależyte korzyści;
- istotnej zmiany wpływającej na charakter projektu, jego cele lub warunki wdrażania, która mogłaby prowadzić do naruszenia pierwotnych celów projektu.
W sytuacji, gdy dojdzie do ziszczenia się, którejkolwiek z przesłanek zawartych w wyliczeniu powyżej, właściwa instytucja może uznać, że doszło do naruszenia zasady trwałości projektu i zobowiązać beneficjenta do zwrotu dofinansowania w całości lub części. O ile pierwsza z przesłanek nie budzi zbyt wielu wątpliwości, to pozostałe z nich powodują wiele pytań.
Zmiana własności elementu infrastruktury
Zagadnieniem trudniejszym, które w praktyce budzi wiele wątpliwości jest przesłanka zmiany własności elementu infrastruktury. Zmiana własności elementu infrastruktury powinna być rozumiana szeroko, jako zmiana elementu projektu, co dotyczy nie tylko całości zrealizowanego zakresu rzeczowego, ale nawet pojedynczych urządzeń czy też sprzętu. Aby mówić o zmianie właściciela musi dojść do przeniesienia danego elementu na inny podmiot, przy czym nie chodzi jedynie o samą sprzedaż, zmianę, darowiznę czy przekazanie własności rzeczy, ale także zmiany w strukturze udziałowej w przypadku beneficjentów zorganizowanych w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub strukturze akcjonariatu w spółce akcyjnej. Sam fakt przeniesienia elementu infrastruktury nie przesądza o tym, że doszło do naruszenia zasady trwałości projektu. Badaniu trzeba również poddać inne okoliczności, w szczególności czy zmiana ta prowadzi do uzyskania nienależnej korzyści po stronie podmiotu publicznego lub prywatnego. Korzyścią mogą być różnego rodzaju przysporzenia majątkowe, do których można zaliczyć uzyskiwanie przychodu, zwolnienie z długu lub unikanie strat, jak również uzyskanie lepszej pozycji ekonomicznej niż konkurencja działająca w tych samych warunkach rynkowych. Korzyścią nienależną, która może przesądzić o naruszeniu zasady trwałości projektu będzie korzyść, której nie można pogodzić z celami danego działania programu operacyjnego lub pomocy, która jest realizowana ze środków funduszy UE.
Ocena nienależnej korzyści
Korzyść może powstać po stronie beneficjenta danego programu (przychód pochodzący ze sprzedaży danego elementu infrastruktury) lub kontrahenta, który nabył ten element. W takim przypadku właściwy organ powinien zbadać konkretne i rzeczywiste skutki przeniesienia elementu infrastruktury, jego wpływu na udzielone dofinansowanie, oraz czy istnieje świadczenie wzajemne ustalone za przeniesienie elementu infrastruktury i jaki jest jego charakter. Z żadnego aktu normatywnego nie wynika, w jaki sposób należy dokonać badania, jednak w wydanym w lipcu 2023 roku wyroku, Trybunał Sprawiedliwości UE (wyrok TSUE z 13 lipca 2023 roku, sygn. akt C-313/22) dał wskazówki, co można wziąć pod uwagę w takim przypadku. W pozycji beneficjenta istnienie korzyści powinno się oceniać przez pryzmat ewentualnej różnicy pomiędzy korzyściami finansowymi lub innymi, jakie powinien on czerpać z realizacji danego projektu, a korzyściami jakie osiągnął w związku z przeniesieniem elementu infrastruktury (podobnie wyrok TSUE z 8 maja 2019 roku, sygn. akt C-580/17). Ocena nienależnej korzyści po stronie nabywcy może sprowadzać się do tego, że czerpie on korzyści większe, np. osiąga większy dochód niż beneficjent dofinansowania do dnia zbycia danego elementu infrastruktury. Nienależną korzyścią może być też nabycie elementu infrastruktury poniżej jego wartości rynkowej. Dlatego też przed dokonaniem jakiejkolwiek zmiany podmiotowej po stronie beneficjenta lub zbyciem elementu infrastruktury niezbędne jest przeprowadzenie analizy ekonomicznej, w oparciu o którą oszacowana zostanie wartość rynkowa tego elementu.
Czy zmiana jest znaczna?
Kolejnym aspektem, który wymaga zbadania jest to czy po zmianie właściciela elementu infrastruktury cel projektu nadal będzie realizowany oraz czy zmiana, do której doszło jest znaczna. Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z lipca 2023 roku stwierdził, że co do zasady nie można mówić o znacznej zmianie, jeżeli nabywca elementu infrastruktury zobowiąże się w ramach umowy, że nabyty element będzie wykorzystywał w sposób zgodny z warunkami określonymi w umowie o dofinansowanie, w tym także wniosku o dofinansowanie. Dodatkowym argumentem przemawiającym za uznaniem, że nie doszło do znacznej zmiany może być stwierdzenie, że zbycie elementu infrastruktur nie zmierza do obejścia właściwych przepisów lub postanowień programu. Nie można również zapominać, że w umowach o dofinansowanie najczęściej zawarta jest klauzula, która zobowiązuje beneficjenta do uzyskania zgody na dokonanie takich zmian, w związku z czym planując transakcję, która za przedmiot będzie miała element infrastruktury, udziały lub akcje beneficjenta dofinansowania, warto z pewnym wyprzedzeniem wystąpić do właściwej instytucji z wnioskiem o wyrażenie zgody na takie działanie.
Podstawa prawna:
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające ogólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006).
