Wpływ pandemii na umowy finansowania
1. Pandemia koronawirusa i związane z nią ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej rodzą dla kredytobiorców dwa główne ryzyka:
- Trudności w terminowej spłacie zobowiązań finansowych (np. kredytów), a nawet utraty zdolności kredytowej wskutek zaburzeń płynności i zmniejszenia lub utraty przychodów.
- Wystąpienia innych niż terminowa spłata zobowiązań przypadków naruszenia warunków finansowania wskutek zmian w otoczeniu prawnym
i gospodarczym, wynikających z:
– pogorszenia wskaźników finansowych;
– braku terminowej zapłaty podatków lub innych danin publicznych (np. ZUS);
– braku terminowej spłaty innych zobowiązań finansowych;
– wypowiedzenia lub nienależytego wykonywania umowy przez kontrahenta;
– wstrzymania realizacji finansowanego projektu;
– ograniczenia działalności gospodarczej kredytobiorcy lub istotnej zmiany jej przedmiotu;
– rozpoczęcia rozmów z kontrahentami w sprawie restrukturyzacji zobowiązań lub wstrzymania płatności dla kontrahentów.
W Załączniku do niniejszego Poradnika krótko opisujemy najbardziej istotne postanowienia umów finansowania, które w obecnych okolicznościach powinny zostać poddane analizie co do ryzyka ich naruszenia.
2. Wystąpienie przypadku naruszenia może powodować wzrost kosztów finansowania (podwyższone odsetki), brak możliwości wypłat do wspólników/akcjonariuszy, utratę możliwości wypłaty kredytu lub kolejnych transz kredytu, ograniczenie wysokości przyznanego finansowania, a nawet jego wypowiedzenie lub postawienie w stan natychmiastowej wymagalności.
3. Aby uniknąć tych skutków i zapewnić kontynuację działalności, przedsiębiorcy powinni niezwłocznie podjąć działania zmierzające do uzgodnienia z finansującymi czasowego zawieszenia stosowania lub nawet modyfikacji niektórych warunków udzielonego finansowania.
Sprzyjające ramy dla takich rozmów tworzą rozwiązania wprowadzone w ramach Tarczy Antykryzysowej oraz inicjatyw Związku Banku Polskich i Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego (opisujemy je poniżej).
4. Nasze doświadczenie wskazuje, że nie warto zwlekać z podjęciem rozmów z finansującymi. Szybkie podjęcie rozmów ułatwi dialog i zapobiegnie tzw. efektowi domina. Konieczność pilnego podjęcia działań wynika też z przedłużonego (m.in. ze względu na ograniczenia bezpośrednich spotkań i pracę zdalną) czasu podejmowania decyzji przez finansujących, zarówno w Polsce jak i za granicą. Procesy decyzyjne ulegną dalszemu wydłużeniu w miarę wzrostu liczby kredytobiorców podejmujących rozmowy z finansującymi albo wymagających restrukturyzacji.
Jak przygotować się do rozmów z finansującymi?
1. Przedsiębiorca powinien możliwie jak najszybciej:
- przeanalizować swoją aktualną sytuację finansową i prawną, w tym wpływ wydarzeń związanych z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2 na przepływy finansowe oraz współpracę z kontrahentami – w zakresie w jakim obecnie jest
to możliwe; - dokonać przynajmniej wstępnej oceny perspektyw działalności gospodarczej w kolejnych miesiącach przy założeniu, że ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej będą trwać np. 1 miesiąc, 3 miesiące i 6 miesięcy;
- określić kluczowe obszary ryzyka po stronie własnej i kontrahentów;
- dokonać przeglądu umów finansowania pod kątem możliwych naruszeń tych umów w związku z dotychczasowymi i przewidywanymi zdarzeniami;
- jasno określić swoje cele np. zmianę warunków finansowych, uzyskanie potwierdzenia uchylenia skutków istniejących naruszeń, czasowe zawieszenie niektórych zobowiązań (tzw. waiver) czy czasowe zobowiązanie się finansującego do powstrzymywania się od wykonywania przysługujących mu uprawnień (tzw. standstill).
2. Podejmując rozmowy z finansującymi należy pamiętać, że:
- zidentyfikowanie zdarzenia, które mogłoby stanowić przypadek naruszenia (event of default) nie oznacza, że bank (lub inny finansujący) niezwłocznie wypowie lub postawi kredyt (inne finansowanie) w stan natychmiastowej wymagalności;
- kredytobiorca, który w sposób transparentny komunikuje swoje problemy (najlepiej z wyprzedzeniem) i umiejętnie prowadzi rozmowy dotyczące czasowej lub trwałej modyfikacji warunków finansowania ma większe szanse osiągnięcia swoich celów;
- w przypadku korzystania z różnych źródeł finansowania zewnętrznego (w tym o zróżnicowanym poziomie zabezpieczeń) niezbędne jest zapewnienie odpowiedniej koordynacji oraz umiejętne zarządzanie oczekiwaniami różnych grup wierzycieli.
Z jakich rozwiązań wspierających kredytobiorcy mogą skorzystać?
Wsparciem w rozmowach z finansującymi w sprawie zmiany warunków finansowania są rozwiązania wprowadzane w ramach Tarczy Antykryzysowej, inicjatywy pomocowej Związku Banku Polskich oraz Pakietu Impulsów Nadzorczych na rzecz Bezpieczeństwa i Rozwoju zaproponowanego przez Urząd Komisję Nadzoru Finansowego (UKNF). Wg stanu na 6 kwietnia 2020 r., rozwiązania te przewidują m.in.:
- możliwość zmiany warunków i terminów spłaty kredytu (pożyczki) bankowego udzielonego przed 8 marca 2020 r. bez konieczności pełnego badania zdolności kredytowej (na razie rozwiązanie dotyczy tylko mikro- oraz małych i średnich przedsiębiorców);
- możliwość utrzymania lub zmian warunków finansowania (w tym wydłużenia harmonogramu lub zwiększenia kwoty) przez banki dla klientów korporacyjnych, którzy w związku z pandemią COVID-19 utracili zdolność kredytową rozumianą jako przejściowe zagrożenie utraty płynności, w sytuacji braku możliwości pełnego zbadania tej zdolności oraz braku możliwości sporządzenia wymaganego przez przepisy pełnego planu naprawy z uwagi na brak wiarygodnych danych (stosownie do stanowiska dotyczącego interpretacji i stosowania art. 70 ust. 2 ustawy – Prawo bankowe przedstawionego przez UKNF1);
- traktowanie przez banki gwarancji BGK jako szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu, o którym mowa w art. 70 ust. 2 pkt 1) Prawa bankowego – w zakresie kwoty kredytu objętej gwarancją (zgodnie z powołanym wyżej stanowiskiem UKNF); banki będą oczekiwać udzielenia przez kredytobiorcę zabezpieczenia nieobjętej gwarancją części kredytu (tj. nie więcej niż 20% kwoty kredytu) na zasadzie best-efforts, ale nie powinny odmówić finansowania w przypadku braku możliwości udzielenia takiego zabezpieczenia;
- system dopłat do oprocentowania kredytów obrotowych, który BGK zaoferuje małym, średnim i dużym przedsiębiorcom, niezależnie od branży działalności;
- mechanizmy regwarancji umów leasingowych dla mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców działających w branży transportowej oferowane przez ARP;
- finansowanie (obecnie jeszcze niedostępne) z Polskiego Funduszu Rozwoju przeznaczone m.in. na zapobieganie lub naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi, innymi sytuacjami kryzysowymi, w tym rozprzestrzenianiem się COVID-19 poprzez (a) obejmowanie lub nabywanie udziałów, akcji, warrantów subskrypcyjnych, obligacji, wierzytelności oraz przystępowanie do spółek osobowych; oraz (b) udzielanie pożyczek, gwarancji oraz poręczeń;
- zmiany warunków ubezpieczeń eksportowych oferowanych przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych, w tym zwiększenie do 100% poziomu ochrony ryzyka kredytowego i 100% ryzyka politycznego w przypadku projektów eksportowych o charakterze inwestycyjnym, zwiększenie dostępności limitów oraz złagodzenie wymogu spełnienia kryterium tzw. krajowości sprzedawanych za granicę towarów lub usług.
