Projekt ustawy Prawo własności przemysłowej proponuje szereg ciekawych i korzystnych rozwiązań, które mogą przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki.
Zapraszamy do lektury artykułu autorstwa Marka Oleksyna i Alicji Bajson, który ukazał się w dzienniku Rzeczpospolita.
Pod koniec kwietnia br. na stronie Rządowego Centrum Legislacji został opublikowany projekt nowej ustawy Prawo własności przemysłowej („Projekt” lub „Projekt p.w.p.”) wraz z obszernym uzasadnieniem. Projekt obfituje w wiele nowych lub uaktualnionych rozwiązań prawnych, których najważniejszy cel jest jeden – uczynienie krajowego systemu uzyskiwania, utrzymywania oraz egzekwowania praw własności przemysłowej bardziej przejrzystym, przyjaznym dla twórców i przedsiębiorców oraz efektywnym. To z kolei ma przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki. W artykule przyjrzymy się najistotniejszym i najciekawszym, w naszej ocenie, zmianom zaproponowanym w Projekcie p.w.p.
Wstępne zgłoszenie wynalazku
Jedną z bardziej znaczących zmian, przedstawionych w Projekcie jest wprowadzenie instytucji wstępnego zgłoszenia wynalazku. Instytucja ta od wielu lat funkcjonuje już w innych krajach. Tytułem przykładu, wstępne zgłoszenie wynalazku jest możliwe w systemie prawnopatentowym Stanów Zjednoczonych już od 1995 roku. Proponowane w Polsce rozwiązanie ma na celu umożliwienie podmiotowi zgłaszającemu zastrzeżenie pierwszeństwa do uzyskania patentu – poprzez zgłoszenie w Urzędzie Patentowym Rzeczpospolitej Polskiej („UPRP”) podania, które będzie określało przedmiot zgłoszenia, opis wynalazku ujawniający jego istotę, podmiot zgłaszający oraz wniosek o zastrzeżenie pierwszeństwa. Co istotne, wstępne zgłoszenie wynalazku nie zawiera zastrzeżeń patentowych, które określają zakres przedmiotowy patentu, czyli zakres ewentualnie przyznanej wyłączności rynkowej dla zgłaszającego.
Zgodnie z projektem – zgłoszenie „docelowe” takiego wynalazku może nastąpić w nieprzywracalnym terminie 12 miesięcy od daty dokonania wstępnego zgłoszenia wynalazku. Na tym dopiero etapie zgłaszający może zatem „dopracować” swoje rozwiązanie techniczne, korzystając z zastrzeżonego wstępnym zgłoszeniem pierwszeństwa. Najistotniejszy warunek jest taki, że zgłoszenie „docelowe” wynalazku nie może wykraczać poza to, co zostało ujawnione we wstępnym zgłoszeniu. Dla wynalazcy oznacza to, że przy niższych kosztach oraz mniejszych wymaganiach formalnych uzyskuje on dłuższy, bo roczny termin – nie tylko na dopracowanie rozwiązania ale też np. na znalezienie finansowania zewnętrznego. Procedura w tym zakresie nie jest skomplikowana. Wstępne zgłoszenie wynalazku, obejmujące co najmniej podanie oraz opis wynalazku, stanowi podstawę do uznania takiego zgłoszenia za dokonane – w dniu jego wniesienia. Brak zawarcia we wstępnym zgłoszeniu: podania lub opisu wynalazku – będzie jednak skutkowało pozostawieniem przez UPRP takiego zgłoszenia bez rozpoznania. Co istotne, opis wynalazku musi ten wynalazek przedstawiać na tyle „jasno i wyczerpująco”, aby znawca mógł ten wynalazek urzeczywistnić. Projekt p.w.p. nie wskazuje niestety, czy oraz w jakim zakresie spełnienie tej przesłanki ma być badane już na tym etapie przez UPRP. To z kolei rodzi istotne pytanie o skuteczność zastrzeganego pierwszeństwa. Jest to kwestia, którą w naszej ocenie należy wyjaśnić w ramach prac nad Projektem.
Inne, niż wskazane powyżej, braki we wstępnym zgłoszeniu wynalazku, będą podlegały uzupełnieniu przez zgłaszającego w wyznaczonym przez UPRP terminie. Prawo z dokonanego wstępnego zgłoszenia wynalazku ma być zbywalne (w formie pisemnej pod rygorem nieważności) i podlegać dziedziczeniu. Natomiast, roszczenia z tytułu naruszenia patentu w przypadku działania sprawcy w dobrej wierze będą wymagalne po dniu publikacji zgłoszenia przez UPRP.
Ograniczenie patentu ograniczone
Istotną zmianą zawartą w Projekcie p.w.p. jest regulacja dotycząca możliwości ograniczenia patentu przez ograniczenie zastrzeżeń patentowych. W aktualnym stanie prawnym, na podstawie przepisu art. 89[1] ust. 5 p.w.p. (nb. dodanego dopiero w lutym 2020 r.) – uprawniony z patentu może wnieść o ograniczenie patentu również w trakcie postępowania w sprawie sprzeciwu do czasu ustosunkowania się do sprzeciwu albo w trakcie postępowania w sprawie o unieważnienie patentu przed rozprawą. Możliwości takiej nie przewiduje Projekt p.w.p., który wyraźnie wskazuje, że wniosek o ograniczenie patentu nie może zostać złożony w czasie, gdy toczy się postępowanie w sprawie o jego unieważnienie, a w takim przypadku wniosek o ograniczenie pozostawia się bez rozpoznania. Ta zmiana wydaje się być zaskakująca, nie tylko wobec faktu, że możliwość ograniczenia patentu przez uprawnionego w trakcie postępowania o unieważnienie została wprowadzona do p.w.p. 2 lata temu ale również w świetle okoliczności, że zmiana wprowadzona w lutym 2020 roku wychodziła w istotnym zakresie naprzeciw wątpliwościom dotyczącym przesłanek unieważnienia przez UPRP patentu jedynie w części – w sytuacji, gdy wnioskodawca domaga się unieważnienia patentu w całości ale przedstawiany przez niego materiał dowodowy uzasadnia unieważnienie jedynie w części. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na uzasadnienie Projektu p.w.p., zgodnie z którym „Projekt przewiduje, że w przypadku złożenia przez uprawnionego wniosku o ograniczenie patentu w czasie, gdy toczy się postępowanie o unieważnienie tego patentu, wniosek o ograniczenie patentu pozostawia się bez rozpoznania. W takim przypadku ograniczenie patentu będzie mogło nastąpić w ramach postępowania o unieważnienie patentu”. Co jednak istotne, Projekt p.w.p. ani jego uzasadnienie nie wyjaśniają na czym ma polegać „ograniczenie” patentu w ramach postępowania o jego unieważnienie, w tym zakresu uprawnień oraz inicjatywy właściciela patentu w trakcie postępowania o unieważnienie oraz relacji pomiędzy „ograniczeniem” patentu w ramach postępowania o unieważnienie, a możliwością unieważnienia patentu jedynie „w części”.
Patenty europejskie razem z krajowymi
W Projekcie p.w.p. uwzględniono również aspekty patentów europejskich oraz europejskich zgłoszeń patentowych, regulowanych dotychczas ustawą z 14 marca 2003 o dokonywaniu europejskich zgłoszenia patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w RP . Dotyczą one np. dokonywania Europejskiego zgłoszenia patentowego za pośrednictwem UPRP, czy wymagań związanych z procedurą walidacji patentu europejskiego na terytorium Polski. Projekt p.w.p. reguluje również skutki patentu europejskiego walidowanego na terytorium Polski oraz – co istotne – wprowadza regulacje dotyczące okresu, za jaki można dochodzić roszczeń po uzyskaniu patentu na podstawie europejskiego zgłoszenia patentowego.
Użyteczne nowości we wzorach użytkowych
Istotną nowością jest zmiana definicji wzoru użytkowego, którym ma być nowe i nadające się do przemysłowego stosowania rozwiązanie o charakterze technicznym. Oznacza to znaczące rozszerzenie dotychczas obowiązującego przedmiotu ochrony wzorem użytkowym. Aktualnie obowiązujące regulacje w tym zakresie w istotny sposób ograniczają zakres ochrony wzorem przemysłowym wskazując, że musi ona dotyczyć „kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci”. Zniesienie w ramach Projektu p.w.p. tego wymogu powinno uwolnić niewykorzystany dotychczas potencjał rynkowy wzorów użytkowych uważanych za tzw. „małe wynalazki”. Ocena przesłanek nowości oraz przemysłowej stosowalności będzie dokonywana na podstawie przepisów dotyczących wynalazków.
Zmieniony został także obowiązujący system rozpatrywania zgłoszeń wzorów użytkowych. Dotychczas obowiązujący system badawczy został zastąpiony w Projekcie p.w.p. systemem rejestrowym. Według projektodawcy znacząco przyspieszy to czas rozpatrywania zgłoszeń wzorów użytkowych przez UPRP – z około 24 miesięcy do 12 miesięcy. Rozwiązanie to bazowane jest na aktualnie obowiązującym w Niemczech, gdzie liczba zgłoszeń jest jedną z najwyższych w UE. Sprawozdanie co do stanu techniki będzie przeprowadzane na wniosek zgłaszającego. Wytaczając powództwo lub składając wniosek o udzielenie zabezpieczenia (również środka dowodowego) obowiązkowe ma być dołączenie przez powoda sprawozdania o stanie techniki, w celu ustalenia czy rozwiązanie faktycznie spełnia przesłankę nowości. Wprowadzone zostały także przepisy umożliwiające UPRP odmowę udzielenia prawa w sytuacji gdy zgłoszony wzór użytkowy w oczywisty sposób nie będzie spełniał wymaganych przesłanek do uzyskania ochrony, w tym przesłanki nowości. W takim jednak przypadku zgłaszający będzie mógł zająć stanowisko odnośnie zebranych przez UPRP dowodów i okoliczności mogących świadczyć o udzieleniu przeszkód do udzielenia prawa.
Uproszczone i obniżone opłaty
Projekt p.w.p. przewiduje wprowadzenie zmian dotyczących opłat przy zgłaszaniu praw własności przemysłowej. Dotychczas obowiązujące trzy opłaty (od zgłoszenia, publikacji oraz za pierwszy okres ochronny) zastąpione zostaną jedną, opłatą zgłoszeniową oscylującą – według komunikatu Ministerstwa Rozwoju i Technologii – w kwocie o ok. 20-30proc. niższej od sumy obecnie obowiązujących opłat. W przypadku, gdy zgłaszający wynalazek, wzór użytkowy, wzór przemysłowy lub znak towarowy nie będzie miał możliwości na pokrycia całkowitej kwoty opłaty, może wystąpić z wnioskiem do UPRP o zwolnienie z obowiązku jej dokonania. W przypadku częściowego zwolnienia – pozostała do zapłaty część nie może być jednak niższa niż 20 proc., a w odniesieniu do znaków towarowych 50 proc. opłaty należnej. Całkowite lub częściowe zwolnienie od opłaty możliwe jest również od opozycji, sprzeciwu, wniosku o wydanie decyzji w postępowaniu spornym lub od wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Niewątpliwie właściwym kierunkiem jest wprowadzenie w Projekcie p.w.p. zachęty finansowej w realizowaniu strategii ochrony własności przemysłowej w Polsce, polegającej na obniżeniu o 30 proc. opłaty za zgłoszenie trzech różnych przedmiotów takich praw (np. wynalazku, wzoru użytkowego i znaku towarowego) w okresie 3 miesięcy.
Krótsze terminy na opozycję i sprzeciw
Istotne z perspektywy praw i interesów osób trzecich są proponowane zmiany w terminach postępowań sprzeciwowych i spornych prowadzonych przed UPRP. Dotychczas obowiązujący 3-miesięczny termin na zgłoszenie sprzeciwu przez stronę ma zostać zastąpiony 2-miesięcznym terminem:
- w odniesieniu do opozycji (nowe określenie dotychczas funkcjonującej instytucji sprzeciwu) wobec zgłoszenia znaku towarowego – od daty podania do publicznej wiadomości informacji o zgłoszeniu znaku oraz
- w odniesieniu do decyzji o udzieleniu prawa z rejestracji albo uznaniu na terytorium RP ochrony międzynarodowego wzoru przemysłowego – od daty publikacji w „Wiadomościach Urzędu Patentowego”.
Wprowadzenie tej zmiany, mającej na celu przyspieszenie procedury udzielania praw własności przemysłowej, będzie wymagało od podmiotów uprawnionych z wcześniejszych praw istotnie szybszego podejmowania decyzji w sprawie ewentualnej opozycji i sprzeciwu oraz podjęcia działań w tym zakresie. Zadanie to może być tym większym wyzwaniem dla podmiotów zagranicznych oraz tych, którzy nie korzystają w tym zakresie z pomocy prawnej.
Rozprawa? Tylko gdy rzeczywiście potrzebna
Zasadą według Projektu p.w.p. ma być rozpoznawanie spraw w postępowaniu spornym na posiedzeniach niejawnych. To istotna zmiana w stosunku do aktualnych regulacji p.w.p. przewidujących rozpoznawanie spraw w postępowaniu spornym na rozprawie. W ramach projektowanych zmian UPRP będzie mógł przeprowadzić w toku postępowania rozprawę (z urzędu albo na wniosek strony), jeżeli uzna to za celowe, w szczególności w kontekście przyśpieszenia postępowania lub wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy.
Sformalizowane postępowanie dowodowe
Doniosłą zmianę Projekt p.w.p. wprowadza w zakresie postępowania dowodowego w sprawach spornych przez UPRP. Do przedmiotu i oceny dowodów oraz samego postępowania dowodowego nakazuje on bowiem odpowiednie stosowanie szeregu przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Dotyczą one m.in. ciężaru dowodu, ograniczenia przedmiotu dowodu do faktów mających dla sprawy istotne znaczenie, niewymagających dowodu faktów powszechnie znanych, faktów przyznanych i niezaprzeczonych przez stronę przeciwną, domniemań faktycznych i prawnych, uprawdopodobnienia zamiast dowodu w określonych przypadkach, czy wymagań formalnych wniosku o przeprowadzenie dowodu.
Alternatywne rozwiązywanie sporów
Projekt p.w.p. wprowadza nową instytucję polubownego rozwiązywania sporów, tj. postępowanie koncyliacyjne. Koncyliacja ma stanowić odpowiedź na niewystraczające w sprawach własności przemysłowej ogólne regulacje dotyczące mediacji zawarte w kodeksie postępowania administracyjnego. Proponowane postępowanie koncyliacyjne ma mieć charakter odformalizowany oraz uproszczony dla komfortu stron oraz przyspieszenia postępowania. Koncyliacja ma być dobrowolna i mieć na celu wyjaśnienie okoliczności faktycznych oraz prawnych przed UPRP. W postępowaniu takim nie będą zawarte przesłuchania stron czy powołanie dowodów ze świadków.
Postępowanie prowadzone będzie przez koncyliatora, którym może zostać osoba posiadająca wiedzę z dziedziny praw własności przemysłowej, wpisana na listę koncyliatorów w drodze decyzji Prezesa UPRP. Koncyliator będzie miał prawo do wynagrodzenia za prowadzenie postępowania oraz zwrot wydatków, chyba że wcześniej zrzeknie się prawa do wynagrodzenia. Kosztami koncyliatora strony będą dzieliły się w częściach równych, chyba że ustaliły inaczej. Postępowanie, którego dotyczy koncyliacja zostanie zawieszone przez UPRP na czas jej trwania. Co istotne, koncyliator oraz strony postępowania są obowiązane do zachowania poufności i nie mogą wykorzystywać oraz ujawniać informacji uzyskanych w trakcie koncyliacji.
Depozyt tajemnicy przedsiębiorstwa
Istotną i wyczekiwaną przez rynek nowością jest także proponowana instytucja depozytu informacji technicznych i technologicznych stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. Celem tej instytucji jest m.in. ułatwienie przedsiębiorcom dochodzenia roszczeń związanych z nieuprawnionym pozyskaniem, ujawnieniem lub wykorzystaniem tajemnicy przedsiębiorstwa na podstawie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Na wniosek podmiotu zainteresowanego oraz za opłatą w UPRP może zostać złożony depozyt, którego przedmiotem będzie dokument utrwalony w postaci elektronicznej. Co ważne, i oczywiste, UPRP nie będzie badał przedmiotu depozytu oraz uprawnienia wnioskodawcy do informacji nim objętych. Dokumentacja niebędąca informacją publiczną będzie udostępniane na wniosek osoby, która będzie miała w tym interes prawny. UPRP będzie miał możliwość odmowy udostępnienia akt stronie po zbadaniu jej interesu prawnego oraz poddane weryfikacji będzie czy ujawnienie informacji naruszać będzie interes strony.
Dalsze prace nad Projektem
Projekt p.w.p. wprowadza szereg ciekawych i korzystnych rozwiązań wychodzących naprzeciw potrzebie uczynienia systemu ochrony własności przemysłowej w Polsce bardziej przejrzystym i przyjaznym twórcom oraz przedsiębiorcom. Projekt p.w.p. został skierowany do konsultacji publicznych, podczas których wskazane powyżej oraz inne ewentualne wątpliwości dotyczące proponowanych regulacji będą mogły zostać wyjaśnione lub doprecyzowane. Okres ten powinien pozwolić na analizę niektórych dotychczasowych regulacji zawartych w p.w.p. (a powielonych w Projekcie), których wykładnia i stosowanie rodziło istotne wątpliwości. Jedynie tytułem przykładu (i bez podejmowania analizy w tym artykule) warto wskazać na istotne wątpliwości dotyczące choćby takich kwestii, jak:
- rozumienie pojęcia „skuteczności umowy licencyjnej wobec następcy prawnego” w przypadku przejścia prawa wyłącznego obciążonego licencją; czy
- dopuszczalność oraz ewentualne ograniczenia tzw. „podwójnego patentowania” w odniesieniu do terytorium Polski tego samego rozwiązania technicznego, na podstawie patentu krajowego i walidowanego patentu europejskiego – m.in. w kontekście uwag i konkluzji przedstawionych w Decyzji nr G4/19 Europejskiego Urzędu Patentowego.
