(…) Wśród wielu sposobów zabezpieczenia powództwa o wyłączenie wspólnika możliwe jest zastosowanie zawieszenia w wykonywaniu przysługujących wspólnikowi praw korporacyjnych, w tym prawa do udziału w walnym zgromadzeniu i prawa głosu. (…) Udzielone zabezpieczenie ma pozwolić na prawidłowe funkcjonowanie zgromadzenia wspólników oraz samej spółki w warunkach możliwości podejmowania decyzji istotnych dla jej funkcjonowania. Z tej zwłaszcza przyczyny twierdzenia powoda jakoby przedmiotowe zabezpieczenie oznaczało z jednej strony brak możliwości korzystania z trybu nieformalnego odbycia zgromadzenia wspólników, z drugiej zaś konieczność podejmowania wszelkich decyzji wyłącznie na zgromadzeniach formalnie zwołanych przez zarząd, świadczą o całkowitym pominięciu wskazanego istotnego celu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.
Wyrok SN z 23.5.2019 r., II CSK 307/18
W spółce E. sp. z o.o. z siedzibą w C. było dwóch wspólników: P. T. uprawniony do 85 udziałów oraz B. J. M. uprawniony do 80 udziałów. Postanowieniem Sądu Rejonowego z 22.9.2015 r. (następnie utrzymanym częściowo w mocy przez Sąd Okręgowy postanowieniem z 15.4.2016 r.), wydanym w trybie art. 268 KSH, zawieszono B. J. M. w wykonywaniu praw udziałowych jako wspólnika w zakresie uczestnictwa oraz wykonywania prawa głosu na nadzwyczajnych zgromadzeniach wspólników z ograniczeniem do spraw wymagających bezwzględnej większości głosów, a także zgłaszania sprzeciwów, o których mowa w art. 240 KSH. Następnie 30.9.2015 r. odbyło się, w trybie art. 240 KSH i z udziałem wyłącznie P. T., nadzwyczajne zgromadzenie wspólników E sp. z o.o., na którym podjęto szereg uchwał wymagających takiej właśnie większości głosów. Wspólnik B. J. M. wytoczył powództwo o stwierdzenie nieważności tych uchwał, ewentualnie ustalenie ich nieistnienia, z powołaniem na to, że postanowienie zawieszające jego uprawnienia nie powodowało, że E. sp. z o.o. mogła skorzystać z art. 240 KSH (cały kapitał zakładowy spółki nie był reprezentowany na zgromadzeniu).
Sąd I instancji uwzględnił powództwo i stwierdził nieważność zaskarżonych uchwał, uznawszy, że wspólnik zawieszony w prawie uczestniczenia oraz prawie głosu na zgromadzeniu wspólników, a także zawieszony w prawie do zgłaszania sprzeciwu na podstawie art. 240 KSH, powinien zostać uwzględniony przy ustalaniu osób uprawnionych do reprezentacji kapitału zakładowego wymaganego do odbycia zgromadzenia wspólników w trybie nieformalnym. Od wyroku Sądu Okręgowego apelację wniosła E. sp. z o.o., którą z kolei uwzględnił Sąd Apelacyjny. Sąd II instancji przyjął bowiem, że co prawda zawieszenie B. J. M. w wykonywaniu praw członkowskich nie spowodowało pozbawienia go posiadania udziału w kapitale zakładowym E sp. z o.o., ale wywołało ten skutek, że B. J. M. z uwagi na pozbawienie prawa uczestniczenia i prawa głosu na nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników nie mógł być obecny i uwzględniony w ramach pojęcia „reprezentacji całego kapitału zakładowego” z art. 240 KSH (należało więc przyjąć taki stan, jakby takiego wspólnika nie było).
Wyrok Sądu Apelacyjnego został utrzymany w mocy przez SN, który podzielił przyjętą w nim interpretację. SN powołał się przy tym na ratio legis art. 268 KSH, który ma zapewnić odpowiednią ochronę wnioskującemu o udzielenie zabezpieczenia, co obejmuje także umożliwienie prawidłowego funkcjonowania zgromadzenia wspólników oraz samej spółki w warunkach możliwości podejmowania decyzji istotnych dla jej funkcjonowania. Sformułowanie wymogu organizacji zgromadzenia wyłącznie w trybie formalnego zwoływania w okresie obowiązywania zabezpieczenia jest zaś rażąco sprzeczne z tym celem.
Na marginesie powyższego stanu faktycznego SN poczynił także bardziej ogólną uwagę, zgodnie z którą w istocie możliwość skorzystania z art. 240 KSH w sytuacji zawieszenia wykonywania praw udziałowych jednego ze wspólników jest uwarunkowana tym, czy wśród zawieszonych praw jest także prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników. SN podkreślił bowiem, że jest to odrębne prawo od prawa głosu i zawieszenie wyłącznie tego drugiego nie umożliwia odbywania zgromadzeń wspólników z pominięciem takiego wspólnika. Uczestnictwo w zgromadzeniu wspólników nie musi bowiem polegać wyłącznie na wykonywaniu prawa głosu, ale także na korzystaniu z prawa zadawania pytań albo składania wniosków czy oświadczeń.
Komentarz:
Podstawowym zagadnieniem, które stało się przedmiotem zainteresowania SN w omawianym wyroku, była kwestia interpretacji przesłanek skorzystania z nieformalnego trybu odbycia zgromadzenia wspólników (art. 240 KSH), a konkretnie przesłanki „reprezentacji całości kapitału zakładowego” na zgromadzeniu. O ile w większości sytuacji występujących w obrocie jej wykładnia nie nastręcza trudności, to przypadek stanowiący oś rozważań SN (wielowymiarowy spór korporacyjny) ukazuje, jak bardzo ten zwrot jest niedostosowany do siatki pojęciowej KSH dotyczącej praw udziałowych wspólników spółki z o.o. Posługuje się on bowiem skrótem myślowym – kapitału zakładowego jako takiego nie da się reprezentować, a więc chodzi tu w istocie o całość utworzonych w spółce praw do udziału w zgromadzeniu. Innymi słowy, rezygnacja z formalnego trybu zwołania zgromadzenia może nastąpić tylko wówczas, gdy na takim zgromadzeniu obecne są osoby uprawnione do udziału w nim ze wszystkich udziałów w spółce. Poza argumentem konstrukcyjnym oczywiście podnieść należy w tym zakresie także względy funkcjonalne, a więc potrzebę braku ograniczenia operatywności zgromadzenia w sytuacji zawieszenia niektórych praw udziałowych w spółce. Sąd Najwyższy słusznie więc orzekł, że w przypadku zawieszenia praw udziałowych związanych z funkcjonowaniem zgromadzenia (prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu oraz prawo głosu) wspólnik nie może blokować korzystania przez zgromadzenie z art. 240 KSH. Podobne wnioski są formułowane w innych orzeczeniach i w doktrynie. Por. wyr. SA w Poznaniu z 22.9.2017 r., I ACa 111/17, Legalis; A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz aktualizowany, Lex 2021, art. 240, pkt 1; M. Baszczyk, Skutki zawieszenia wspólnika w wykonywaniu praw udziałowych – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 23.5.2019 r., II CSK 307/18, Glosa 2021, Nr 1, s. 38.
Dodatkowo, niejako przy okazji rozważań nad przedmiotową sprawą, SN poczynił również uwagi dotyczące rozróżnienia prawa głosu i prawa do uczestniczenia w zgromadzeniu. SN uznał, że na potrzeby oceny możliwości skorzystania z art. 240 KSH brać pod uwagę należy prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników, nie zaś prawo głosu. Jeżeli więc dojdzie do sytuacji, w której wobec wspólnika dojdzie do zawieszenia wykonywania tylko prawa głosu, ale już nie prawa uczestniczenia w zgromadzeniu, skorzystanie z art. 240 KSH będzie uwarunkowane jego obecnością i brakiem sprzeciwu wobec rezygnacji z formalnej ścieżki zwoływania zgromadzenia. Rozumowanie to uznać należy za konstrukcyjnie poprawne, ponieważ teoretycznie wspólnik taki może chcieć uczestniczyć w zgromadzeniu także w innych celach niż oddanie prawa głosu (np. w celu szybkiego uzyskania informacji o rozstrzygnięciach, jakie na nim zapadły, czy wzięcia udziału w dyskusji i przekonania innych wspólników do swojego stanowiska). Por. wyr. SA w Warszawie z 3.10.2012 r., I ACa 265/12, Legalis; wyr. SA w Warszawie z 20.2.2013 r., VI ACa 1062/12, Legalis; M. Wach-Pawliczak, Wyłączenie wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2016, s. 149-150; P. Pinior, Podejmowanie uchwał wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2019, s. 205; J. Misztal-Konecka, Zabezpieczenie powództwa o wyłączenie wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w: M. Dumkiewicz, K. Kopaczyńska-Pieczniak, J. Szczotka (red.), Sto lat polskiego prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Kidybie, t. 2, Warszawa 2020, s. 899-900; M. Baszczyk, Skutki zawieszenia wspólnika w wykonywaniu praw udziałowych – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 23.05.2019 r., II CSK 307/18, Glosa 2021, Nr 1, s. 38-39. Odmienne stanowisko zajmuje A. Opalski, w: A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. 2B, Warszawa 2018, s. 928, który wskazuje na ścisłe powiązanie prawa głosu z prawem uczestniczenia w zgromadzeniu. Ten ostatni wniosek odpowiada realiom obrotu, gdyż w praktyce pozostałe uprawnienia związane z udziałem w zgromadzeniu mają w zdecydowanej większości przypadków charakter subsydiarny wobec prawa głosu. Przemawia to za tym, żeby w przypadku zawieszenia prawa głosu zasadniczo także następowało zawieszenie innych praw związanych z udziałem w zgromadzeniu, choć de lege lata powiązanie takie napotyka na przeszkodę w postaci ww. względów konstrukcyjnych (odrębności tych praw w ramach wiązki uprawnień wynikających z udziału w spółce z o.o.). Na tym tle należy sformułować konkluzję, że obecnie w przypadku sporów korporacyjnych konieczne jest precyzyjne konstruowanie żądania we wniosku o udzielenie zabezpieczenia, czy to składanego w związku z powództwem o wyłączenie wspólnika (na podstawie art. 268 KSH, jeżeli oczywiście przedmiotem żądania nie jest zawieszenie wykonywania wszystkich praw udziałowych wspólnika w spółce), czy też w przypadku innych spraw (na podstawie art. 755 § 1 KPC), aby zawieszeniu podlegało zarówno prawo głosu, jak i prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu. Z kolei de lege ferenda należy postulować wprowadzenie do przepisów prawa reguły interpretacyjnej, zgodnie z którą zabezpieczenie w postaci zakazu wykonywania prawa głosu z jednostek uczestnictwa w osobie prawnej oznacza także zakaz uczestniczenia w posiedzeniach organu stanowiącego tej osoby, chyba że co innego wynika z postanowienia sądu.
Na marginesie należy wspomnieć, że sformułowana przez SN formuła znajdzie zastosowanie także do przypadków zawieszenia wykonywania praw udziałowych z mocy prawa. Jako przykłady przepisów, które przewidują zawieszenie nie tylko prawa głosu, ale również prawa uczestniczenia w zgromadzeniu, można wskazać na regulację skutków objęcia czy nabycia akcji własnych (art. 30047 § 8 KSH albo art. 364 § 2 KSH). W tym świetle jako wadliwe należy natomiast uznać uregulowanie skutków nabycia akcji spółki giełdowej w przypadku uchybienia obowiązkowi ogłoszenia wezwania, ponieważ obejmują one jedynie zawieszenie wykonywania prawa głosu (art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 ustawy z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2080). Choć korzystanie z nieformalnego trybu organizacji walnego zgromadzenia (art. 405 § 1 KSH) jest raczej przypadkiem teoretycznym w przypadku spółek giełdowych, to w odniesieniu do takich spółek analogiczny problem powstaje w sytuacji, gdy przepisy (np. art. 415 § 4 KSH) albo postanowienia statutu (np. wprowadzone na podstawie art. 417 § 4 KSH) wprowadzają wymóg kworum kapitałowego dla podjęcia określonej uchwały. Por. M. Mataczyński, w: M. Mataczyński, T. Sójka (red.), Prawo rynku kapitałowego. Komentarz, Warszawa 2015, s. 498. Postulować więc należy także reformę tych przepisów w kierunku zawieszenia możliwości wykonywania szerszego katalogu praw z takich akcji niż tylko prawo głosu.
Źródło: ius.focus, 9/2021.
Komentarz opublikowany na platformie Legalis.pl
