Artykuł 210 § 1 KSH ma charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że w umowie spółki nie można inaczej określić kręgu podmiotów uprawnionych do jej reprezentowania w sytuacjach wskazanych w tym przepisie. W sytuacjach opisanych w tym przepisie nie ma zastosowania art. 103 § 1 KC, przewidujący możliwość potwierdzenia czynności dokonanych przez falsus procuratora w odniesieniu do tzw. czynności prawnej kulejącej (negotium claudicans). Jeżeli bowiem czynność prawna jest bezwzględnie nieważna od samego początku, nie ma możliwości jej potwierdzenia przez właściwy organ spółki. Nie mają tu zastosowania rozważania dotyczące odwołania się do sporu zaistniałego w orzecznictwie (i doktrynie) na tle art. 38 i 39 KC i możliwości zastosowania art. 103 KC w razie działania fałszywego organu.
Wyrok SN z 3.10.2019 r., I CSK 122/16
Powodowa spółka z o.o. zawarła z osobą trzecią umowę na dostawę urządzenia. Następnie spółka reprezentowana przez członków zarządu zawarła umowę cesji praw z tej umowy z jednym z członków jej zarządu, działającym jako wspólnik spółki cywilnej prowadzonej razem z drugim członkiem zarządu. Umowa ta została następczo potwierdzona przez pełnomocnika powodowej spółki powołanego uchwałą wspólników. Osoba trzecia, będąca stroną umowy dostawy nie została poinformowana o zawarciu umowy cesji, w związku z czym zapłaciła wynagrodzenie na rzecz powodowej spółki, która następnie przekazała jej spółce cywilnej prowadzonej przez członków jej zarządu.
Na tle powyższego stanu faktycznego spółka wytoczyła powództwo przeciwko byłym członkom jej zarządu o zwrot nienależnego świadczenia (art. 410 § 2 KC), ze względu na nieważność umowy cesji zawartej pomiędzy powodową spółką a pozwanymi. Sąd Okręgowy, rozpoznający sprawę w I instancji, zasądził na rzecz powódki kwotę dochodzoną pozwem. Stwierdził, że umowa zawarta niezgodnie z art. 210 § 1 KSH („W umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników”) jest bezwzględnie nieważna na podstawie art. 58 KC i nie ma możliwości potwierdzenia takiej czynności w trybie art. 103 KC. Zgodnie z poglądem SN (postanowienie z 11.3.2010 r., IV CSK 413/09, Legalis) art. 103 § 1 i 2 KC stosuje się w drodze analogii także wtedy, gdy zawierający umowę w imieniu osoby prawnej jako jej organ nie jest nim albo przekracza zakres umocowania takiego organu (art. 39 KC). Tymczasem pozwani, podpisując umowę cesji w imieniu powodowej spółki, działali jako pełnoprawny jej zarząd, nie przekraczając zakresu umocowania. Z tego samego powodu, w przypadku naruszenia zasad określonych w art. 210 § 1 KSH, nie mamy również do czynienia w ogóle z działaniem falsus organu, o którym mowa w art. 39 KC. Co prawda umowa cesji została potwierdzona już po jej podpisaniu przez pełnomocnika spółki powołanego uchwałą wspólników, jednak skutki naruszenia art. 210 § 1 KSH należy oceniać w świetle art. 58 KC, w związku z czym takie naruszenie powoduje nieważność czynności prawnej. Tym samym potwierdzenie takiej czynności jest bezskuteczne.
Wyrok SO został utrzymany w mocy przez SA, który również podzielił pogląd, że umowa zawarta z naruszeniem art. 210 § 1 KSH jest nieważna bez względu na jej zatwierdzenie przez pełnomocnika powołanego uchwałą wspólników.
Sąd Najwyższy zgodził się ze stanowiskiem sądów niższych instancji, uznając że w sytuacji naruszenia art. 210 § 1 KSH nie znajdzie analogicznego zastosowania art. 103 § 1 KC, przewidujący możliwość potwierdzenia czynności dokonanych przez falsus procuratora w odniesieniu do tzw. czynności prawnej kulejącej (negotium claudicans). Jeżeli bowiem czynność prawna jest bezwzględnie nieważna od samego początku, nie ma możliwości jej potwierdzenia przez właściwy organ spółki. Nie mają tu zdaniem SN zastosowania rozważania dotyczące odwołania się do sporu zaistniałego w orzecznictwie (i doktrynie) na tle art. 38 i 39 KC i możliwości zastosowania art. 103 KC w razie działania fałszywego organu. Możliwość odejścia od zasady przewidzianej w art. 210 § 1 KSH SN dopuścił jednak wcześniej w stosunkach pracy. Przykładowo, w wyroku z 16.10.2018 r. (I UK 115/18, Legalis) SN uznał, że dopuszczenie do wykonywania obowiązków pracowniczych wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, będącego członkiem zarządu, i wypłacanie mu wynagrodzenia oznacza, że umowa o pracę, pomimo jej nieważności z powodu naruszenia art. 210 KSH, staje się skutecznie zawarta (zob. też wyroki SN: z 16.1.2013 r., II CSK 280/12, Legalis; z 13.11.2013 r., I PK 94/13, Legalis; z 28.6.2012 r., II PK 290/11, Legalis).
KOMENTARZ
Komentowany wyrok SN dotyczy niezwykle istotnego dla praktyki zagadnienia, jakim jest określenie sankcji naruszenia zasad reprezentacji spółki kapitałowej w umowie z członkiem zarządu. Już na wstępie należy zaznaczyć, że choć orzeczenie to zapadło na tle stanu faktycznego sprzed nowelizacji art. 39 KC, to uwagi poczynione przez SN mają znaczenie dla wykładni tego przepisu także w jego obecnym brzmieniu.
Nowelizacja art. 39 KC miała na celu przecięcie wątpliwości dotyczących możliwości analogicznego do zastosowania art. 103 KC (odnoszącego się wprost jedynie do reprezentacji pełnomocniczej) w przypadku działania tzw. fałszywego organu osoby prawnej. Zgodnie ze znowelizowanym art. 39 § 1 KC, który wszedł w życie w dniu 1 marca 2019 r.: „Jeżeli zawierający umowę jako organ osoby prawnej nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę prawną, w której imieniu umowa została zawarta”. Przepis ten może znaleźć zastosowanie w odniesieniu do różnorodnych sytuacji: członków zarządu którym wygasł już mandat do reprezentacji spółki (co stanowi w praktyce stosunkowo częsty przypadek), działania spółki przez tzw. kadłubowy zarząd (tzn. w przypadku, gdy w zarządzie zasiada mniejsza liczba członków zarządu niż wymagana przez umowę lub statut spółki), czy też nawet przez osoby które nigdy nie pełniły jakiejkolwiek funkcji w organach spółki.
Wątpliwości wywołała natomiast kwestia dopuszczalności potwierdzenia czynności dokonanej z naruszeniem art. 210 § 1 KSH (odpowiednio art. 379 § 1 KSH w odniesieniu do spółek akcyjnych). Z jednej strony wyrażany jest pogląd, reprezentowany także przez SN w komentowanym orzeczeniu, zgodnie z którym naruszenie powołanych przepisów skutkuje bezwzględną nieważnością czynności prawnej i sytuacja taka nie może zostać uznana za przypadek działania fałszywego organu (A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1–300 Kodeksu spółek handlowych, Lex/el. 2020, uwagi do art. 210). Znaczna część doktryny dopuszcza jednak taką możliwość (tak np. M. Baszczyk, Reprezentacja spółki z o.o. w umowie z członkiem zarządu – kilka uwag na tle art. 210 § 1 KSH, PPH 2020, Nr 3, s. 49; W. Wyrzykowski, Wpływ nowelizacji art. 39 KC na zasady reprezentowania spółki kapitałowej w umowach pomiędzy spółką a jej członkiem zarządu, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2020, Nr 1, s. 27). Należy zgodzić się z tym drugim poglądem, gdyż brak jest przeszkód, aby przypadek naruszenia art. 210 § 1 KSH poprzez reprezentację spółki przez zarząd w umowie z członkiem jej zarządu traktować jako przypadek przekroczenia zakresu umocowania organu, o którym mowa w art. 39 § 1 KC. Co do zasady, nie powinno się to wiązać z ryzykiem naruszenia interesów spółki lub osób trzecich (rada nadzorcza lub zgromadzenie wspólników mogą podjąć decyzję o odmowie potwierdzenia konkretnej czynności). Najbardziej uzasadniony wydaje się przy tym pogląd, że czynność taka powinna zostać potwierdzona przez radę nadzorczą spółki lub pełnomocnika powołanego przez zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie), nawet wtedy gdy druga strona umowy nie sprawuje już mandatu członka zarządu (tak M. Baszczyk, Reprezentacja…, s. 49).
Co istotne, zgodnie z art. 35 ustawy z 9.11.2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym (Dz.U. poz. 2244), która znowelizowała art. 39 KC. Przepis ten stosuje się w nowym brzmieniu także do czynności prawnych dokonanych w imieniu osoby prawnej bez umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu przed 1.3.2019 r., jeżeli nie były one przedmiotem prawomocnie zakończonych przed tym dniem postępowań sądowych w sprawach cywilnych. W doktrynie prawa cywilnego pojawił się jednak pogląd przyjmujący (wbrew literalnej treści przepisu), że ze względu na potrzebę ochrony osób trzecich nie jest możliwe potwierdzenie czynności dokonanych „przed laty” (P. Sobolewski, Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis/el. 2020, uwagi do art. 39, nb. 6). Próby konstruowania nieostrych i nieznajdujących podstawy normatywnej przesłanek zastosowania art. 39 § 1 KC należy jednak ocenić negatywnie jako poważne zagrożenie dla pewności obrotu.
Podsumowując, chcielibyśmy wyrazić nadzieję, że wbrew stanowisku wyrażonemu w komentowanym wyroku SN w orzecznictwie przyjęty zostanie pogląd o dopuszczalności potwierdzenia umowy zawartej przez spółkę z członkiem jej zarządu z naruszeniem art. 210 § 1 KSH. Brak jest bowiem przekonujących argumentów za stwierdzeniem, że sytuacja taka nie stanowi przypadku działania fałszywego organu.
Źródło: ius.focus, 05/2020. wersja online
Komentarz opublikowany na platformie Legalis.pl
