Swoboda przedsiębiorczości ma zastosowanie do przeniesienia statutowej siedziby spółki utworzonej na mocy prawa jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego w celu przekształcenia jej w spółkę prawa tego innego państwa członkowskiego. Przeniesieniu temu nie musi towarzyszyć przeniesienie miejsca rzeczywistej siedziby spółki.
Przepisy państwa członkowskiego, które uzależniają przeniesienie statutowej siedziby spółki na terytorium innego państwa członkowskiego w celu przekształcenia jej w spółkę prawa tego innego państwa członkowskiego, od przeprowadzenia likwidacji przenoszonej spółki nie są zgodne z art. 49 i 54 TFUE.
Wyrok TS z 25.10.2017 r., C-106/16
Zgromadzenie wspólników Polbud SP. z o.o. (Spółka) 30.09.2011 podjęło na podstawie art. 270 pkt 2 KSH uchwałę o przeniesieniu statutowej siedziby Spółki do Luksemburga. Uchwała nie dotyczyła przeniesienia rzeczywistej siedziby, ani miejsca rzeczywistego prowadzenia działalności gospodarczej przez Spółkę. Następnie, Spółka złożyła do sądu rejestrowego wniosek, na podstawie którego dokonano w KRSU wpisu o otwarciu likwidacji Spółki oraz wyznaczeniu likwidatora.
Zgromadzenie wspólników spółki Consoil Geotechnik Sàrl z siedzibą w Luksemburgu 28.5.2013 r. podjęło uchwałę wykonującą m.in. wyżej wspomnianą uchwałę Spółki z 30.9.2011 r., na podstawie której siedziba Spółki została przeniesiona do Luksemburga w celu poddania Spółki prawu Luksemburga bez utraty osobowości prawnej przez Spółkę. W związku z powyższym, 24.6.2013 r. Spółka złożyła do polskiego sądu rejestrowego wniosek o wykreślenie spółki z KRSU, wskazując w uzasadnieniu na przeniesienie siedziby Spółki do Luksemburga. Spółka została wezwana do przedłożenia dokumentów wymaganych do przeprowadzenia likwidacji Spółki (odpowiednie sprawozdania). Spółka odmówiła argumentując, że dokumenty te nie są konieczne, gdyż Spółka nie uległa rozwiązaniu, lecz została reinkorporowana i kontynuuje swój byt prawny jako spółka prawa luksemburskiego, a wniosek o wykreślenie Spółki z KRSU wynika z przeniesienia siedziby do Luksemburga. Sąd rejestrowy oddalił wniosek Spółki z powodu niezłożenia dokumentów wymaganych na gruncie prawa polskiego niezbędnych do przeprowadzenia likwidacji.
Spółka wniosła apelację, która również została oddalona. W ramach postępowania ze skargi kasacyjnej złożonej przez Spółkę, SN postanowił zwrócić się do TSz pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi interpretacji art. 49 i 54 TFUE i wynikającej z tych przepisów zasady swobody przedsiębiorczości w kontekście możliwości stosowania przepisów prawa krajowego uzależniających wykreślenie spółki z rejestru od przeprowadzenia procedury likwidacji wymaganej na gruncie przepisów krajowych, w sytuacji gdy spółka ta przeniosła swoją siedzibę do innego państwa członkowskiego przy jednoczesnym kontynuowaniu osobowości prawnej nabytej w państwie utworzenia spółki.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że:
- wynikająca z art. 49 i 54 TFUE zasada swobody przedsiębiorczości ma zastosowanie do przeniesienia statutowej siedziby spółki do innego państwa członkowskiego bez jednoczesnego przenoszenia rzeczywistej siedziby spółki;
- przepisy krajowe, które uzależniają przeniesienie transgraniczne siedziby od przeprowadzenia likwidacji są sprzeczne z wyżej wspomnianą zasadą swobody przedsiębiorczości.
Trybunał uznał, że przeniesienie statutowej siedziby Spółki m.in.:
- nie musi być związane z przeniesieniem rzeczywistej siedziby;
- jest objęte zasadą swobody przedsiębiorczości;
- nie powoduje utraty przez nią osobowości prawnej, co wynika z wyrażonej w art. 19 ust. 1 PrPrywM zasady, iż przeniesienie siedziby w obrębie EOG nie prowadzi do utraty osobowości prawnej spółki.
Ograniczenie swobody przedsiębiorczości może być uznane za dopuszczalne wyłącznie, gdy jest uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego, a ponadto ograniczenie ma charakter konieczny, proporcjonalny i odpowiedni, tj. nie wykracza poza zakres niezbędny dla osiągnięcia danego celu. Trybunał zdecydował, że przewidziany w Kodeksie spółek handlowych obowiązek przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w celu przeniesienia siedziby statutowej spółki do innego państwa członkowskiego wykracza poza środki niezbędne i proporcjonalne do potrzeby zagwarantowania ochrony interesów wierzycieli, wspólników i pracowników Spółki. W miejsce tak daleko idących ograniczeń można zastosować mniej restrykcyjne środki mogące chronić ww. interesy, jak np. ustanowienie gwarancji bankowych lub innych równoważnych zabezpieczeń w celu ochrony wierzycieli.
KOMENTARZ
Orzeczenie TS niewątpliwie wpisuje się w dotychczasową linie orzeczniczą Trybunału akcentującą swobodę przedsiębiorczości wyrażoną w TFUE i dopuszczającą transgraniczne przeniesienie siedziby spółki w ramach EOG. Z oczywistych względów orzeczenie to nie może rozwiązać jednak szeregu problemów praktycznych na gruncie Kodeksu spółek handlowych oraz przepisów dotyczących funkcjonowania tego kodeksu.
Kodeks spółek handlowych nie zawiera odrębnej procedury transgranicznego przekształcenia spółki, podobnej do transgranicznego łączenia spółek (14 Dyrektywa UE o prawie spółek dotycząca transgranicznego przeniesienia siedziby spółki nie została dotychczas wdrożona). Z tego względu należy przyjąć, że art. 270 pkt 2 (analogicznie art. 459 pkt 2) KSH nawet interpretowane w kontekście normy kolizyjnej art. 19 ust. 1 PrPrywM przewidującej, że przeniesienie siedziby w obrębie EOG nie prowadzi do utraty osobowości prawnej spółki, nie są wystarczającą podstawą prawną do przeprowadzenia transgranicznego przekształcenia polskiej spółki w taki sposób, aby mogła ona kontynuować (reinkorporować) swój byt prawny (osobowość prawną) w państwie przyjmującym.
Zgodnie z art. 270 pkt 2, art. 272 i 288 § 1 KSH w zw. z art. 562 § 1 KSH przeniesienie siedziby spółki do innego państwa członkowskiego powoduje rozwiązanie spółki po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego (na marginesie należy zaznaczyć, że art. 270 pkt 2 i art. 459 pkt 2 KSH odwołują się do pojęcia siedziby statutowej a nie faktycznej, co potwierdza większość doktryny; por. M. Rodzynkiewicz, Kom. do Art. 459 KSH, [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom III B, Legalis/el. 2016, uw. 12). Konieczność przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego wynika przede wszystkim z potrzeby ochrony wierzycieli oraz wspólników spółki i co do zasady ma charakter obligatoryjny (tak m.in. R. Pabis, Kom. do art. 272 KSH, [w:] J. Bieniak (red.), Kodeks Spółek Handlowych Komentarz, wyd. 5, Legalis/el. 2017, uw. 2). Skoro uchwała o przeniesieniu siedziby za granicę nieodzownie implikuje uruchomienie postępowania likwidacyjnego i w efekcie rozwiązanie polskiej spółki kapitałowej to powyższe przepisy wykluczają w praktyce emigrację polskiej spółki do innego państwa członkowskiego i co do zasady uniemożliwiają kontynuowanie jej bytu prawnego w państwie przyjmującym (por. M. Rodzynkiewicz, Kom. do art. 551 KSH, [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom IV, Legalis/el. 2016, uw. 4). W kontekście art. 270 i 459 KSH istotne wątpliwości budzi charakter ww. normy kolizyjnej art. 19 PrPrywM, który przesądza że przeniesienie siedziby w obrębie EOG nie prowadzi do utraty osobowości prawnej (por. J. Napierała, [w:] S. Sołtysiński (red.), System Prawa Prywatnego, 17A, Rozdział II. Europejskie prawo spółek, Legalis/el. 2015, uw. 57). Wprawdzie można argumentować, że mają one charakter lex specialis względem ww. przepisów Kodeksu spółek handlowych jednak reguły kolizyjne co do zasady nie są przepisami materialnoprawnymi regulującymi m.in. kwestie korporacyjne.
Na marginesie warto zaznaczyć, że ewentualne transgraniczne przeniesienie siedziby spółki zakładające jej kontynuację w innym państwie wymagałoby podjęcia uchwały o zmianie umowy spółki (statutu) wskazującej nową siedzibę (z zachowaniem odpowiedniego trybu i formy a zarazem wymagającej dla swej skuteczności rejestracji w KRSU – skutek konstytutywny; por. M. Rodzynkiewicz, Kom. do art. 459 KSH, [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom III B, Legalis/el. 2016, uw. 15).
Mając na względzie powyższe wątpliwości należałoby zatem przyjąć, że transgraniczne przeniesienie siedziby spółki może w chwili obecnej polegać w zasadzie jedynie na utworzeniu przez wspólników polskiej spółki nowej spółki zagranicznej i wniesienie do niej jako aportu majątku polskiej spółki, która ulega likwidacji i rozwiązaniu a następnie wykreśleniu z KRSU. Skuteczność rozwiązania leżącego u podstaw analizowanego orzeczenia Trybunału, które w istocie polegało jedynie na podjęciu uchwały o rozwiązaniu Spółki w Polsce oraz przeprowadzeniu odpowiednich działań prowadzących do jej reinkorporacji na podstawie przepisów prawa luksemburskiego wydaje się wątpliwa. Pociąga ono bowiem za sobą dodatkowe ryzyko wynikające z art. 25e ust. 1 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym rejestrze sądowym (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 986; dalej jako: KRSU). Przepis ten przewiduje, że Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po wykreślonym z rejestru KRSU podmiocie, bez względu na przyczynę wykreślenia, którym nie rozporządził przed wykreśleniem właściwy organ, z chwilą wykreślenia z rejestru. Skoro polskie przepisy nie przewidują jednoznacznej kontynuacji albo przynajmniej sukcesji po spółce polskiej emigrującej za granicę, która powinna zostać wykreślona z polskiego KRSU, to oparcie automatycznego kontyunowania bytu prawnego i transferu mienia polskiej spółki do spółki reinkorporowanej za granicą jedynie na ww. przepisie art. 19 PrPrywM może okazać się niewystarczające i obarczone ryzykiem sporu co do tego, czy w świetle art. 25e ust. 1 KRSU spółka zagraniczna skutecznie kontynuuje albo nabyła mienie wykreślonej z rejestru polskiej spółki.
Mając na względzie powyższe ryzyko oraz zasadę wyrażoną w art. 19 ust. 1 TUE (obowiązek państw członkowskich zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem unijnym) oraz analizowane orzeczenie Trybunału można argumentować, że realizacja transgranicznego przeniesienia siedziby i przekształcenia w zagraniczną spółkę z zachowaniem osobowości prawnej i zapewnieniem skutecznej kontynuacji tytułu prawnego do mienia polskiej spółki mogłaby nastąpić na postawie analogicznie stosowanych krajowych przepisów o przekształceniu spółek (art. 551 i nast. KSH) oraz o transgranicznym łączeniu spółek. Odpowiednie przepisy chroniłby wierzycieli i wspólników mniejszościowych (por. J. Napierała, [w:] S. Sołtysiński (red.), System Prawa…, uw. 58–59).
Niewątpliwie zastosowanie tego hybrydowego rozwiązania pociągałoby za sobą cały szereg praktycznych trudności, przede wszystkim co do tego, które przepisy z ww. procedur restrukturyzacyjnych i w jakim zakresie powinny być stosowane do transgranicznego przekształcenia i przeniesienia siedziby polskiej spółki (istotne trudności wiązałyby się także z przeprowadzeniem postępowania rejestrowego). Jakkolwiek funkcjonalna wykładnia powyższych przepisów Kodeksu spółek handlowych w kontekście orzecznictwa Trybunału i art. 19 PrPrywM mogłaby pozwolić na implementację restrukturyzacji polskich spółek obejmujących transgraniczne przeniesienie siedziby (w tym zakresie bardzo istotne znaczenie będzie miało orzeczenie SN oraz sądów niższych instancji, które powinny zapaść w rezultacie analizowanego wyroku Trybunału) to jednak jednoznaczne rozwiązanie powyższego problemu wymagałoby odpowiedniej interwencji ustawodawcy (z pewnością uchwalenie ww. 14 Dyrektywy o prawie spółek dotyczącej transgranicznego przeniesienia siedziby spółki byłoby istotnym impulsem w tym zakresie). W rezultacie należy przyjąć, że w chwili obecnej możliwość przeprowadzenia transgranicznego przekształcenia polskiej spółki jest zależna co najmniej od wypracowania odpowiedniej linii orzeczniczej polskich sądu na bazie analizowanego werdyktu Trybunału.
Postanowieniem z 25.1.2018 r., IV CSK 664/14, SN dokonał rozstrzygnięcia w sprawie, która stanowiła kanwę dla skierowanych do TSUE pytań prejudycjalnych dot. dopuszczalności uzależnienia transgranicznego przeniesienia statutowej siedziby spółki utworzonej na podstawie prawa jednego państwa członkowskiego UE na terytorium innego państwa członkowskiego od przeprowadzenia pełnej procedury likwidacyjnej zgodnie z prawem tego pierwszego państwa.
Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd rejestrowy zobowiązany jest odmówić zastosowania przepisów prawa polskiego przewidujących przeprowadzenie pełnej procedury likwidacyjnej spółki oraz dokonać wykładni pozostałych przepisów z zastosowaniem dyrektywy interpretacji prounijnej, przełamując tym samym reguły wykładni językowej. SN nie podjął się przy tym wskazania, które z polskich przepisów znajdą zastosowanie do transgranicznego przekształcenia spółki ani nie odniósł się do wielu wątpliwości podnoszonych w doktrynie w odniesieniu do tej procedury. Trudno jest zatem przewidzieć w jaki sposób powstała luka prawna zostanie wypełniona przez sąd rejestrowy i spełnienia jakich wymogów będzie się on domagał od przekształcanej spółki.
Sąd Najwyższy podkreślił ponadto, że w wyniku wyroku wydanego przez TSUE na polskim ustawodawcy ciąży powinność dokonania zmiany przepisów, w celu usunięcia przeszkód dokonywania transgranicznego przeniesienia siedziby statutowej polskich spółek do innych państw członkowskich bez obowiązku przeprowadzenia ich likwidacji w Polsce.
r.pr. Łukasz Berak
Źródło: ius.focus, 09/2018. wersja online
Komentarz opublikowany na platformie “Legalis.pl”.
