Serdecznie zapraszamy na kolejny artykuł z nowego cyklu, współtworzonego przez ekspertów SK&S i redakcję dziennika Rzeczpospolita – dotyczącego zmian w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego.
***
Nie jest jasne, czy nowelizacja ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego wyłącza spod restrykcji nabycie udziałów lub akcji w wyniku przekształcenia spółki handlowej, jeśli spółka jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnych o powierzchni co najmniej 5 ha.
5 października 2023 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, która wprowadziła ważne zmiany dot. transakcji na udziałach i akcjach spółek handlowych. Jest to czwarty i ostatni artykuł z serii, w której omawiamy praktyczne konsekwencje zmian wprowadzonych nowelizacją z 23 lipca 2023 roku. W dzisiejszym artykule omówimy zmianę, która miałaby wyłączać spod restrykcji zawartych w ustawie nabycie udziałów lub akcji spółek, które są właścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości rolnych o powierzchni co najmniej 5 ha nabytych w wyniku przekształcenia spółki handlowej.
Stan prawny przed nowelizacją
Dotychczas przepisy ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (u.k.u.r.) dawały Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa (KOWR) możliwość wykonania prawa nabycia udziałów lub akcji spółek handlowych, które były właścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości rolnych o powierzchni co najmniej 5 ha, także jeżeli były one nabywane przez dotychczasowych wspólników w wyniku przekształcenia spółki.
PRZYKŁAD
Jeżeli spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która była właścicielem nieruchomości rolnej o powierzchni 7 ha, przekształcała się w spółkę akcyjną i dotychczasowi udziałowcy stawali się akcjonariuszami w przekształconej spółce, to musieli oni zawiadomić KOWR o „nabyciu” przez siebie akcji i umożliwić KOWR wykonanie prawa ich nabycia (wykupu). Co więcej, KOWR musiał również zostać zawiadomiony o tym, że przekształcona spółka nabyła (w rozumieniu u.k.u.r.) nieruchomości rolne i również co do samych nieruchomości rolnych KOWR mógł wykonać prawo nabycia.
Mogłoby się wydawać, że ustawodawca dostrzegł, że jest to nadmierne ograniczenie, które dodatkowo nie realizuje celów ustawy i postanowił zmienić przepisy ustawy tak, żeby przekształcenie spółek nie skutkowało możliwością wykonania prawa nabycia ich udziałów lub akcji (ani ich nieruchomości). Byłaby to zmiana w dobrym kierunku i mogłaby wyeliminować swoisty „grzech pierworodny” ustawy, wielokrotnie piętnowany przez prawników – przekształcenie spółki nie wiąże się bowiem z przejściem własności między podmiotami (spółka przekształcona to ten sam podmiot, co przed przekształceniem).
Bardziej wnikliwa lektura przepisów podważa jednak ten optymistyczny wniosek, co do intencji ustawodawcy.
Co zmieniła nowelizacja?
Zmian nie przeprowadzono w sposób precyzyjny. Obecnie, mogą pojawić się wątpliwości, czy przekształcenia spółek handlowych, które są właścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości rolnych o powierzchni co najmniej 5 ha zostały w całości wyłączone spod stosowania przepisów ustawy.
Nowelą z 13 lipca 2023 roku zmieniony został przepis art. 4 u.k.u.r. w ten sposób, że zamiast objęcia prawem nabycia udziałów lub akcji nabywanych w wyniku podziału, przekształcenia bądź łączenia spółek (art. 4 ust. 1 pkt 4) lit. b)) mają nim pozostać objęte udziały lub akcje nabywane tylko w przypadku podziału lub łączenia spółek handlowych, a także udziały lub akcje nabywane w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy albo spółki cywilnej w spółkę handlową.
Kto jest przedsiębiorcą?
Ustawodawca znów nie doprecyzował wprowadzanego przepisu i nie ma w nim mowy o tym, że chodzi o przedsiębiorców – osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą. Pojęcie przedsiębiorcy nie zostało zdefiniowane w samej ustawie o kształtowaniu rolnego, należy zatem sięgnąć do innych aktów, w których taka definicja została zawarta.
Przedsiębiorca został zdefiniowany zarówno w Kodeksie cywilnym, jak i w ustawie z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców. Oba akty posługują się podobną definicją przedsiębiorcy:
- 431 Kodeksu cywilnego – przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
- 4 Prawa przedsiębiorców – przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.
Obie definicje obejmują pojęciem przedsiębiorcy również osoby prawne – czyli również spółki. Odwołując się zatem do tych definicji oraz stosując wykładnię językową można byłoby stwierdzić, że zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, prawem nabycia KOWR są również objęte przekształcenia spółek handlowych – przedsiębiorców przekształcanych w spółki handlowe (inne). Uważamy, że taka interpretacja nie jest prawidłowa ze względu na:
- cel ustawy, któremu w żaden sposób nie służy reglamentacja przekształceń w spółkach handlowych oraz
- fakt, że pojęcie przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową zostało zdefiniowane w przepisie art. 551 § 5 Kodeksu spółek handlowych.
O przekształceniu spółki cywilnej stanowi z kolei art. 551 § 2 tej ustawy. Nie mamy jednak pewności, że ten pogląd przeważy w praktyce stosowania przepisów u.k.u.r.
Zgoda dyrektora generalnego KOWR
Z drugiej strony, jeżeli przyjąć założenie, że w nowelizacji wyłączono przekształcenia spółek handlowych spod prawa nabycia (na podstawie wyżej omówionej zmiany art. 4 u.k.u.r.) – to kolejne wątpliwości wynikają z braku odpowiednich zmian w art. 2a i art. 2b ustawy. Możliwa do pomyślenia i obrony – choć naszym zdaniem nieprawidłowa – jest bowiem taka interpretacja ustawy, w której nabycie nieruchomości rolnej przez nową, przekształconą spółkę, będzie wymagało zgody dyrektora generalnego KOWR, a przekształcona spółka będzie objęta obowiązkami nabywcy nieruchomości rolnej z art.2b u.k.u.r.:
- obowiązkiem prowadzenia gospodarstwa rolnego przez okres 5 lat,
- zakazem zbywania i oddawania w posiadanie innym podmiotom nabytej nieruchomości przez okres 5 lat.
W nowelizacji art. 2a ust. 3 pkt 11) i 14) u.k.u.r., ustawodawca wprowadził nowe brzmienie wyjątków od zasady, na podstawie której nabywcą nieruchomości rolnej może być tylko rolnik indywidualny i podmiot, który uzyska zgodę dyrektora generalnego KOWR. Dotychczas o zgodę dyrektora generalnego KOWR nie musiał się ubiegać między innymi podmiot, który „nabył” nieruchomość rolną w wyniku przekształcenia spółek prawa handlowego. Obecnie wyjątkiem objęte jest wyłącznie przekształcenie przedsiębiorcy albo spółki cywilnej w spółkę handlową.
Dotychczasowa praktyka a wykładnia nowych przepisów
Zakładamy, że powyższa zmiana (oraz zmiana w art. 4) jest wynikiem próby przywrócenia pojęciu nabycia nieruchomości rolnej (zdefiniowanemu art. 2 pkt 7 u.k.u.r.) sensu zgodnego z wykładnią systemową, czyli takiego, w którym przekształcenie spółki handlowej w ogóle nie skutkuje nabyciem nieruchomości rolnej, ponieważ podmiot sprawujący władztwo nad nieruchomością nie zmienia się (a ulega wyłącznie przekształceniu). Dotychczas w doktrynie mówiło się w tym kontekście o „nabyciu” sui generis.
Ustawa natomiast przez cały czas traktowała przekształcenie spółki handlowej jako zdarzenie w wyniku którego spółka przekształcona stawała się nabywcą nieruchomości rolnej – tak należy traktować dotychczasowe brzmienie zarówno art. 2a ust. 3 pkt 11), jak i art. 4 ust. 1 pkt 4 lit. b).
Definicja nabycia nieruchomości rolnej z art. 2 pkt 7 u.k.u.r. pozostała zaś po nowelizacji niezmieniona: przez nabycie nieruchomości rolnej na gruncie ustawy należy rozumieć przeniesienie własności nieruchomości rolnej lub nabycie własności nieruchomości rolnej w wyniku dokonania czynności prawnej lub orzeczenia sądu albo organu administracji publicznej, a także innego zdarzenia prawnego. Ustawodawca w nowelizacji nie dał więc w sposób jasny wyrazu swojej woli, jakoby przekształcenie spółki handlowej miało nie być traktowane jako zdarzenie, w wyniku którego dochodzi do nabycia nieruchomości rolnej. Nawet w uzasadnieniu nowelizacji nie znajdujemy śladu po takiej interpretacji wprowadzanych zmian.
Podstawa prawna:
Ustawa z 13 lipca 2023 roku o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2023 r., poz. 1933)
Zdaniem autorów
Nie jest wykluczone, że praktyka stosowania przepisów znowelizowanej ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego będzie zmierzała do uznania, że przekształcenie spółki handlowej nadal powinno być traktowane jako zdarzenie, w wyniku którego dochodzi do nabycia nieruchomości rolnej. W związku z tym nabycie wymagałoby uzyskania zgody dyrektora generalnego KOWR. Co więcej, spółka przekształcona byłaby w takim wypadku objęta nakazem prowadzenia gospodarstwa rolnego na nabywanej nieruchomości i zakazem jej zbywania lub oddawania w posiadanie innym podmiotom, o których mowa w art. 2b ustawy. Uważamy, że taka interpretacja jest nieprawidłowa (sprzeczne z wykładnią systemową i celowościową), ale i tym razem nie mamy pewności, że nasz pogląd będzie aprobowany w praktyce. Dopiero ingerencja ustawodawcy lub utrwalone orzecznictwo sądów albo – co najmniej – wyraźne stanowisko KOWR w tej sprawie, będzie mogło usunąć wątpliwości co do stosowania ustawy w odniesieniu do przekształcenia spółek handlowych.
Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego jest aktem skomplikowanym i trudnym w interpretacji i stosowaniu. W kontekście omawianego zagadnienia pożądana byłaby zmiana art. 2 pkt 7 u.k.u.r. i doprecyzowanie definicji nabycia nieruchomości rolnej, tak by nie było żadnych wątpliwości, że nie dotoczy ona przekształcenia spółek handlowych.
Źródło: Rzeczpospolita, autorzy: Bartłomiej Dębski, Michał Oleś
W cyklu „Zmiany w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego” opublikowaliśmy:
