W ostatnim czasie coraz więcej przedsiębiorców i osób prywatnych stara się pomóc osobom uciekającym przed wojną z Ukrainy. Organizowane są m.in. zbiórki pieniędzy i darów rzeczowych (ubrań środków higieny, jedzenia itp.) w celu ich przekazania osobom, które ucierpiały wskutek wojny w Ukrainie, organizacjom humanitarnym i wolontariuszom pracujących w wielu miejscach w Polsce. W zależności od miejsca i formy ich organizacji, takie zbiórki mogą wchodzić w zakres regulacji zawartych w ustawie z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych.
Zbiórka publiczna czy niepubliczna?
Zgodnie z ustawą zbiórką publiczną jest zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze w miejscu publicznym na określony, zgodny z prawem cel pozostający w sferze zadań publicznych (m.in. na cele charytatywne, działalności na rzecz integracji cudzoziemców, na rzecz osób represjonowanych) oraz na cele religijne. Za miejsca publiczne uważane są miejsca ogólnodostępne, a w szczególności ulice, place, parki i cmentarze.
Pojęcie „miejsca publicznego” nie jest zdefiniowane w ustawie. Zostało zdefiniowane przez Sąd Najwyższy, który stwierdził, że jest to każde miejsce dostępne dla nieokreślonej liczby osób. Fakt, że dostęp do takiego miejsca może być ograniczony czasowo lub fizycznie (np. drzwi, brama) lub poprzez konieczność spełnienia innego wymogu (np. nabycie biletu wstępu) nie powoduje, iż miejsce to przestaje być publiczne.
Zbiórkę publiczną może zorganizować wyłącznie podmiot wskazany w ustawie, którym jest:
- organizacja pozarządowa w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
- podmiot, o którym mowa w art. 3 ust. 3 ustawy
z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; - komitet społeczny powołany w celu przeprowadzenia zbiórki publicznej (po spełnieniu dodatkowych, ustawowych wymagań).
Komitet społeczny powołują aktem założycielskim co najmniej 3 osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych oraz niekarane za popełnienie przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub za przestępstwo skarbowe.
Zbiórką publiczną będzie zatem zbiórka prowadzona w miejscu pracy, jeśli uczestniczy w niej nie tylko zamknięty krąg osób (np. klienci, kontrahenci, osoby trzecie).
Zbiórkę publiczną należy zgłosić i rozliczyć
Zbiórka publiczna może zostać przeprowadzona dopiero po jej zgłoszeniu przez organizatora i zamieszczeniu informacji o zgłoszeniu na ogólnopolskim portalu zbiórek publicznych (http://www.zbiorki.gov.pl). Organizator zbiórki publicznej musi także sporządzić i przekazać właściwemu ministrowi sprawozdanie z przeprowadzonej zbiórki oraz podać wartość i rodzaj zebranych ofiar oraz sposób rozdysponowania zebranych ofiar w ciągu 30 dni od zakończenia zbiórki. Ma to na celu zapewnienie transparentności i zdanie sprawozdania wobec darczyńców.
Zbieranie gotówki i darów rzeczowych w miejscach publicznych jest regulowane, gdyż z perspektywy organów podatkowych ich przepływ nie jest w żaden sposób monitorowany – jak np. informacje o zebranej kwocie, darach i darczyńcach. W przeciwieństwie do nich zbiórki elektroniczne – np. przelewy – nie wymagają zgłoszenia jako zbiórka publiczna, gdyż wpłaty są ewidencjonowane na rachunku bankowym organizatora i przepływ środków jest rejestrowany.
Co zbiórką publiczną nie jest?
Z katalogu inicjatyw stanowiących zbiórki publiczne ustawa wyłączyła zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze:
- na cele religijne, na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz na utrzymanie duchownych i członków zakonów, jeżeli odbywa się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony;
- w drodze loterii pieniężnych i fantowych;
- wśród grona osób znajomych osobiście przeprowadzającym zbiórkę;
- wśród młodzieży szkolnej na terenach szkolnych, odbywające się na podstawie pozwolenia władz szkolnych;
- w ramach zbiórek koleżeńskich odbywających się w:
– lokalu urzędu publicznego na podstawie pozwolenia kierownika urzędu, lub
– innym zakładzie pracy.
Zbiórki w miejscach pracy (zarówno gotówki, jak i darów rzeczowych) są w praktyce popularną inicjatywą, z uwagi na integrację pracowników poprzez realizację wspólnych inicjatyw, a także z uwagi na wyłączenie ich z obowiązku zgłoszenia.
Sankcje
Organizacja i przeprowadzenie zbiórki publicznej bez wymaganego zgłoszenia lub organizacja/ prowadzenie jej niezgodnie ze zgłoszeniem stanowi wykroczenie i podlega karze grzywny. Karalne jest także podżeganie i pomocnictwo. Sąd może także orzec przepadek przedmiotów uzyskanych ze zbiórki publicznej przeprowadzonej niezgodnie ze zgłoszeniem. Obligatoryjnie przepadek sąd orzeknie, gdy zbiórkę publiczną przeprowadzono bez zgłoszenia. Przedmioty, co do których orzeczono przepadek, są przekazywane instytucji pomocy społecznej lub instytucji kultury.
