Od 1 stycznia 2019 r. obowiązuje istotna nowelizacja ustawy o związkach zawodowych, która rozszerzyła krąg osób uprawnionych do zrzeszania się w związkach zawodowych na inne osoby wykonujące pracę zarobkową (umowy cywilnoprawne, samozatrudnieni). Nowe przepisy znajdą zastosowanie wobec osób świadczących pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia, oraz mają takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.
Osoby te zyskały szereg uprawnień analogicznych do tych posiadanych przez pracowników, m.in.:
- prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych;
- możliwość uzyskania statusu chronionego działacza związkowego, z którym rozwiązanie umowy (cywilnoprawnej) bądź jej niekorzystna zmiana nie będą możliwe bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej, co w praktyce oznacza, że przed rozwiązaniem lub niekorzystną zmianą umowy cywilnoprawnej osoby szczególnie chronionej, należy zwrócić się o wyrażenie zgody przez zarząd zakładowej organizacji związkowej; w przypadku naruszenia ww. przepisu osoba chroniona będzie mogła dochodzić rekompensaty pieniężnej zasadniczo równej jej 6-miesięcznemu wynagrodzeniu oraz odszkodowania lub zadośćuczynienia;
- prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej;
- prawo do zwolnienia od pracy zawodowej na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jej funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy (osoba ta zachowuje prawo do wynagrodzenia, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej);
- osoba wykonująca pracę zarobkową niezrzeszona w związku zawodowym ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących osób wykonujących pracę zarobkową będących członkami związku, jeżeli wybrana przez nią zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jej praw;
- prawo dochodzenia odszkodowania za dyskryminację ze względu na przynależność związkową na takich samych zasadach jak pracownik (przed sądem pracy);
- prawo wszczynania sporów zbiorowych dotyczących uprawnień osób zatrudnionych na innej podstawie niż umowa o pracę (np. domagając się podwyższenia wynagrodzenia).
Powyższe zmiany w praktyce mogą zrewolucjonizować współpracę z osobami świadczącymi pracę na innej podstawie niż umowa o pracę. Należy również mieć na uwadze, że decyzje biznesowe podejmowane względem takich osób będą mogły być obecnie oceniane pod kątem ewentualnej dyskryminacji z tytułu przynależności związkowej.
