Brak prawidłowego zawiadomienia i udowodnienia przejścia udziałów nie może zostać zastąpiony wiedzą spółki o przejściu udziałów.
Wyrok SA w Warszawie z 12.11.2013 r. VI ACA 182/13
Wyrok SA dotyczył skuteczności zawiadomienia spółki z o.o. o przejściu udziału. Powódka, po nabyciu udziałów w spółce, zawiadomiła spółkę o tym fakcie oraz wniosła o ujawnienie jej w księdze udziałów, składając pismo za pośrednictwem pełnomocnika ze stosowną informacją. Czynność tę ponowiła, wzywając jednocześnie spółkę do złożenia w sądzie rejestrowym aktualnej listy wspólników, zawierającą dane powódki.
Spółka została przekształcona w spółkę akcyjną na podstawie odnośnej uchwały. Powódka nie brała jednak udziału w zgromadzeniu wspólników, ponieważ zarząd spółki nie uznał jej wcześniejszych zawiadomień i nie wpisał jej do księgi udziałów. W konsekwencji powódka zażądała stwierdzenia nieważności, ewentualnie uchylenia uchwały w sprawie przekształcenia spółki.
Sąd Okręgowy oddalił powyższe powództwo. Sąd Apelacyjny podtrzymał wyrok, potwierdzając, że przesłanki skutecznego powiadomienia o nabyciu udziałów (art. 187 § 1 KSH) obejmują dwa elementy: zawiadomienie spółki oraz przekazanie spółce dowodów nabycia udziałów. W konsekwencji, z wykonania tego obowiązku nie zwalnia zawiadamiającego fakt, że spółka z innych źródeł powzięła wiadomość o zbyciu udziału, ani też stosowne oświadczenie zbywającego wobec spółki o zbyciu swojego udziału. Dla skutecznego zawiadomienia spółki o nabyciu udziałów i korzystania z uprawnień przysługujących wspólnikowi konieczne było przedłożenie spółce dowodu przejścia udziałów (np. umowy). Co więcej, spółka nie ma żadnego obowiązku wzywać zawiadamiającego do uzupełnienia braków formalnych jego zawiadomienia.
Komentarz
Sąd Apelacyjny poruszył istotną z punktu widzenia obrotu prawnego kwestię skuteczności zawiadomienia spółki o przejściu udziału, opowiadając się za językową i restryktywną wykładnią art. 187 § 1 KSH. Podtrzymał w ten sposób dotychczasową linią orzeczniczą SN (por. wyrok SN z 26.5.2011 r., III CSK 221/10, OSNC 2012, Nr 3, poz. 38), potwierdzając wymóg po stronie wspólnika nie tylko zawiadomienia, ale i przedstawienia spółce dowodu przejścia udziału.
W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że wymóg udowodnienia przejścia udziałów dotyczy także ich nabycia w ramach sukcesji uniwersalnej, co w przypadku dziedziczenia po zmarłym wspólniku wymaga przedłożenia spółce stwierdzenia nabycia spadku albo zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia (art. 1027 KC; zob. wyrok SN z 26.5.2011 r., III CSK 221/10, OSNC 2012, Nr 3, poz. 38).
Zawiadomienie o nabyciu udziałów – jak słusznie zauważa SN w ww. wyroku – nie ma żadnego wpływu na skuteczność umowy zbycia udziałów. W konsekwencji możliwa jest sytuacja, w której o przejściu udziału spółka zostanie zawiadomiona dopiero przez kolejnego z łańcucha jego nabywców, przy czym zawiadomienie to będzie w pełni skuteczne (zbycie udziałów bez zawiadomienia spółki zachowuje skutki jedynie inter partes).
Zawiadomienie nie wymaga zachowania szczególnej formy (zob. wyrok SN z 30.3.2012 r., III CSK 232/11, Legalis), co znalazło również potwierdzenie w doktrynie (M. Tarska, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, M. Tarska, A. Herbet, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 187, Legalis 2014 oraz M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 187, LexisNexis, Lex Polonica 2014). Konieczne jest jedynie, aby zostało dokonane przez zbywcę lub nabywcę udziału, przy czym inną kwestią jest zapewnienie sobie dowodu dokonania zawiadomienia, co w praktyce oznacza, że zawiadamiający powinien jednak uczynić to na piśmie.
Nie ma jednak mowy o skutecznym zawiadomieniu o nabyciu udziałów – nawet w przypadku zachowania formy pisemnej – bez przekazania spółce dowodu przejścia udziałów. W tym zakresie dowodem nabycia udziałów jest bez wątpienia umowa sprzedaży udziałów, umowa wniesienia aportu, odpis protokołu licytacji, etc. Co do formy dowodu SN uznał kserokopię odpowiedniej umowy zbycia udziału za wystarczającą. Z kolei SO orzekając w I instancji w przedmiotowej sprawie odmówił przymiotu dowodu fakturze VAT potwierdzającej okoliczność sporządzenia kopii umowy zbycia udziałów. Za najbezpieczniejszy z punktu widzenia ochrony interesów nabywcy dowód przejścia udziałów należy uznać poświadczoną notarialnie kopię umowy zbycia udziałów.
W praktyce zawiadamiającemu może zależeć na zachowaniu w tajemnicy szczegółów umowy zbycia udziałów. Wówczas można przedstawić poświadczoną notarialnie kopię wyciągu z umowy zbycia udziałów. W przypadku podziału transakcji zbycia udziałów na część zobowiązującą i rozporządzającą, za wystarczające należy uznać przedstawienie jedynie poświadczonej notarialnie kopii umowy rozporządzającej (por. M. Tarska, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, M. Tarska, A. Herbet, Kodeks spółek… op. cit.)
Powyższe uwagi znajdą również odpowiednie zastosowanie w odniesieniu do zawiadamiania spółek o ustanowieniu zastawów na udziałach wspólników, co ma istotne znaczenie w związku z prawem kredytodawcy do wykonywania prawa głosu z zastawionych udziałów (spółce należy przedłożyć umowę zastawu wraz z odpisem z rejestr u zastawów – konstytutywny wpis).
Komentarz opublikowany na platformie „Legalis.pl”.
