W przypadku przekształcenia przedsiębiorcy-osoby fizycznej w jednoosobową spółkę kapitałową nie mamy do czynienia z sukcesją generalną.
Postanowienie SN z 29.1.2016 r., II CZ 94/15
X sp. z o.o. (X) wytoczyła powództwo przeciw A – przedsiębiorcy jednoosobowemu (A). Przed wydaniem wyroku w I instancji, A przekształcił się na podstawie art. 551 § 5 KSH w E. sp. z o.o. (E) i poinformował o tym sąd. Sąd I instancji uznał, że nie doszło do procesowego przekształcenia podmiotowego po stronie pozwanej i wydał wyrok zasądzający przeciwko A. Od wyroku apelację wniosła E, która została odrzucona przez sąd II instancji, gdyż E nie wstąpiła w toku I instancji do sprawy w miejsce A, a zatem nie była uprawniona do jej wniesienia. E podniosła w zażaleniu, że wstąpiła do powstępowania z chwilą zawiadomienia sądu I instancji o przekształceniu A w E.
Sąd Najwyższy oddalił zażalenie, wskazując, że przekształcenie przedsiębiorcy-osoby fizycznej w jednoosobową spółkę kapitałową nie skutkuje ani sukcesją uniwersalną, ani pełną zasadą kontynuacji, lecz ograniczoną zasadą kontynuacji, która w procesie przybiera postać sukcesji indywidualnej w rozumieniu art. 192 pkt 3 KPC, w związku z czym przed wydaniem wyroku w I instancji E powinna była uzyskać zgodę X na wstąpienie do procesu w miejsce A, czego nie uczyniła.
Komentarz
Kwestia skutków przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną w spółkę kapitałową na podstawie art. 551 § 5 i 5841 i nast. KSH (Przekształcenie) budzi liczne kontrowersje, co niewątpliwie wynika z niestarannej regulacji tego procesu w Kodeksie spółek handlowych.
W kontekście tych wątpliwości rysują się następujące poglądy dotyczące skutków prawnych Przekształcenia:
1) Przekształcenie następuje na zasadzie kontynuacji, tj. E z dniem Przekształcenia staje się zgodnie z art. 5842 § 1 KSH ex lege kontynuatorką praw i obowiązków przysługujących A przed Przekształceniem a związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (tak m.in. M. Tofel, Komentarz do art. 5842, [w:] J. Bieniak i in. (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis/el. 2015, uw. 1).
2) A. Kidyba i A. Szumański opowiadają się za zasadą quasi-kontynuacji, gdyż przy Przekształceniu (odmiennie niż przekształcenia między spółkami) nie dochodzi do utraty przez A odrębności podmiotowej (A. Szumański, Komentarz do art. 5842, [w:] S. Sołtysiński i in. (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis/el. 2012 uw. 6; A. Kidyba, Komentarz do art. 5842, [w:] A. Kidyba (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Lex/el. 2017, uw. 1)
3) Przekształcenie skutkuje utratą przez A statusu przedsiębiorcy, a prowadzona przez niego działalność gospodarcza przechodzi w drodze sukcesji uniwersalnej na E, jako jego następcę prawnego. Z dniem Przekształcenia E wchodzi we wszystkie prawa i obowiązki A związane z działalnością gospodarczą (por. uzasadnienie do projektu ustawy z 25.3.2011 o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców – por. m.in. M. Tofel, Komentarz do art. 5842, [w:] J. Bieniak i in. (red.), Kodeks…, uw. 1; podobnie: P. Pinior, Komentarz do art. 5842, [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis/el. 2015, uw. 1 i n.; T. Szczurowski, Komentarz do art. 5842, [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis/el. 2017, uw. 2).
4) M. Rodzynkiewicz uważa, że skoro w wyniku Przekształcenia nie dochodzi do zniknięcia przedsiębiorcy jako osoby fizycznej, a zmienia się jedynie jego status z osoby prowadzącej działalność gospodarczą na wspólnika spółki, to zachodzi tutaj transfer części praw i obowiązków A na E, który ma naturę quasi-sukcesji uniwersalnej (tenże, Komentarz do art. 5842 [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis/el. 2017, uw. 1), zaś A. Opalski i A.W. Wiśniewski uważają, że jest to sukcesja uniwersalna częściowa ze względu na przejście tylko części ogółu praw i obowiązków A na E (autorzy, [w:] A. Opalski (red.), Kodeks…. uw. nr 35 przed art. 491 KSH).
W odniesieniu do ostatniego z przytoczonych poglądów o quasi-sukcesji uniwersalnej należy zauważyć, że art. 5842 § 1KSH przewiduje, że spółce przekształconej przysługują wszelkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy przekształconego, przy czym art. 58413 KSH ustanawia solidarną odpowiedzialność przekształconego przedsiębiorcy ze spółką przekształconą za zobowiązania związane z jego działalnością gospodarczą (przez okres trzech lat od Przekształcenia). Stąd można argumentować, że skutki prawne Przekształcenia w istocie zbliżone są do skutków nabycia przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 KC i kumulatywnego przystąpienia do długu nabywcy przedsiębiorstwa (art. 554KC) – por. M. Rodzynkiewicz, Komentarz do art. 5842, [w:] A. Opalski (red.), Kodeks…, uw. 6.
Powyższe wątpliwości dotyczące materialnoprawnych skutków Przekształcenia przekładają się oczywiście na sferę procesową.
W zakresie prawa materialnego SN opowiedział się za „koncepcją kontynuacji w ograniczonym zakresie” (którą jak się wydaje, należałoby utożsamić z quasi-kontynuacją) zaś w sferze prawa procesowego – za sukcesją singularną.
Sąd Najwyższy twierdzi, że na gruncie prawa materialnego E jest zgodnie z zasadą quasi-kontynuacji kontynuatorem działalności przedsiębiorcy A, zaś z punktu widzenia procesowego już nie. Przekształcenie – zdaniem SN – skutkuje bowiem w tej sferze sukcesją singularną (art. 192 pkt 3 KPC) tj. zamianą podmiotów w ramach jednej strony postępowania (za zgodą strony przeciwnej) spowodowaną „zbyciem” w toku sprawy przedmiotu sporu (w tym wypadku – przejściem przedmiotu działalności gospodarczej z A na E).
Stanowisko SN nie jest w pełni przekonujące. Jakkolwiek należy zaakceptować zasadę (quasi) kontynuacji, to jednak należałoby opowiedzieć się za podobnym skutkiem Przekształcenia w zakresie procesowym. W tym kontekście należy wskazać stanowisko M. Rodzynkiewicza (tenże, Komentarz do art. 5842, [w:] A. Opalski (red.), Kodeks…, uw. 5), który uważa, że następstwo procesowe następuje po stronie powodowej, a po stronie pozwanej – ze względu na solidarność – powstaje ex lege współuczestnictwo konieczne.
Można argumentować, że – wbrew stanowisku SN – E z dniem Przekształcenia powinien stać się w miejsce A stroną postępowania. A zaś powinien przestać być stroną procesu i „przekształcić” się w dłużnika solidarnego (art. 58413 KSH). X, powiadomiony przez sąd o Przekształceniu, powinien złożyć wniosek o pozwanie A jako dłużnika solidarnego w celu ponownego „zaangażowania” go w proces (art. 194 § 3 KPC) i uzyskania tytuł egzekucyjnego przeciwko A i E.
Komentowane zagadnienie jest bardzo istotne dla praktyki. Sąd Najwyższy niestety nie przesądził w sposób przekonujący w szczególności relacji prawa materialnego do procesowego (uzasadnienie postanowienia jest w istocie szczątkowe). Stąd należy mieć nadzieję, że powyższe orzeczenie jest dopiero początkiem linii orzeczniczej dotyczącej skutków Przekształcenia.
Komentarz opublikowany na platformie „Legalis.pl”.