Zgodnie z tzw. „teorią umowną”, akcja jako papier wartościowy powstaje w momencie wydania akcjonariuszowi dokumentu akcji w wykonaniu umowy zawartej między akcjonariuszem a spółką.
Wyrok SN z 5.2.2016 r., II CSK 139/15
Powód A.G. domagał się od P. Spółki Akcyjnej (pozwana) m.in.:
Sąd Najwyższy przyjął, że dla określenia sposobu reprezentacji biernej spółki w zakresie składania oświadczenia likwidatora o rezygnacji z pełnionej przez niego funkcji, decydujące znaczenia ma uchwała powiększonego składu SN (7) z 31.3.2016 r. (III CZP 89/15, Legalis), dotycząca odbierania oświadczenia o rezygnacji składanego spółce kapitałowej przez członka jej zarządu. Uchwała ta powinna mieć zastosowanie również do rezygnacji likwidatora. W przypadku składania oświadczenia członka zarządu o rezygnacji z pełnionej funkcji spółka powinna być reprezentowana przez zarząd – zgodnie z art. 205 § 2 KSH (art. 373 § 2 KSH).
- wydania dokumentów akcji imiennych oraz na okaziciela,
- ustalenia, że jest właścicielem akcji objętych żądaniem wydania oraz
- wpisania go do księgi akcyjnej jako właściciela akcji imiennych objętych żądaniem wydania.
Rozstrzygnięcie zapadło na tle dosyć skomplikowanego stanu faktycznego, w ramach którego powód zawarł z osobą trzecią umowę przenoszącą własność akcji pomimo tego, że pozwana nigdy nie wydała powodowi dokumentów akcji.
Sąd I instancji oddalił powództwo, wskazując, że:
- należy odróżnić wydanie dokumentu akcji od przeniesienia jego posiadania oraz
- roszczenie z art. 328 § 5 KSH o wydanie dokumentu akcji, które akcjonariusz może skierować w terminie miesiąca od dnia rejestracji spółki nie jest tożsame z roszczeniem windykacyjnym zmierzającym do zwrotu posiadania już wydanego dokumentu akcji.
Zdaniem sądu I instancji, powód powinien żądać wydania dokumentów akcji od ich aktualnego posiadacza, a nie od pozwanej.
Sąd II instancji oddalił apelację powoda, podzielając stanowisko sądu I instancji, zgodnie z którym należy odróżnić roszczenie z art. 328 §5 KSH od roszczenia windykacyjnego, gdyż przesłanki obu tych roszczeń kształtują się odmiennie. Powód wywodzi roszczenie o wydanie akcji z art. 328 § 5 KSH, mimo iż w rzeczywistości należałoby je uznać za roszczenie windykacyjne. Powód powinien zatem skierować roszczenie przeciwko osobie, która faktycznie włada akcjami, a nie przeciwko pozwanej.
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej wyżej opisanych roszczeń powoda i w tym zakresie przekazał sprawę sądowi II instancji do ponownego rozpoznania.
Komentarz
Akcje rozumiane jako prawa podmiotowe akcjonariuszy istnieją niezależnie od wydania dokumentu akcji inkorporującego te prawa. Sąd Najwyższy potwierdził tzw. deklaratywny charakter dokumentu akcji. Akcja rozumiana jako papier wartościowy nie kreuje uprawnień, a jedynie odzwierciedla istniejące już uprawnienia (por. S. Sołtysiński, M. Mataczyński, kom. do art. 328 KSH, [w:] S. Sołtysiński (red.), Komentarz do Kodeksu spółek handlowych, Lex/el. 2013, uw. 52; W. Popiołek, kom. do art. 328 KSH, [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis/el. 2015, uw. 5; A. Opalski, kom. do art. 328 KSH, [w:] A. Opalski (red.), Komentarz do Kodeksu spółek handlowych, T. III, Legalis/el. 2016, uw. 1).Wystawienie dokumentu akcji nie jest zatem konstytutywne dla powstania stosunku korporacyjnego pomiędzy akcjonariuszem i spółką (relację tę kreuje statut oraz dokumenty dotyczące objęcia akcji).
W zakresie sposobu powstania akcji funkcjonują następujące teorie:
- „teoria kreacyjna”, zgodnie z którą akcja jako papier wartościowy powstaje w momencie wystawiania dokumentu akcji przez spółkę z uwzględnieniem wymogów określonych w art. 328 § 1 i 2 KSH, bez względu na przyczynę tej czynności oraz niezależnie od tego, komu dokument został wydany;
- „teoria emisyjna”, zgodnie z którą konieczne jest nie tylko prawidłowe wystawienie dokumentu akcji, ale również wydanie gp uprawnionej osobie;
- obecnie w doktrynie i orzecznictwie dominuje „teoria umowna”, która przewiduje, że akcja jako papier wartościowy powstaje z chwilą wydania uprawnionemu akcjonariuszowi dokumentu akcji na podstawie umowy łączącej tego akcjonariusza ze spółką (chodzi tutaj o relację pomiędzy spółką i akcjonariuszem wynikającą ze statutu oraz porozumień dotyczących objęcia i pokrycia akcji).
Powyższy kauzalny charakter porozumień kreujących prawa korporacyjne inkorporowane w akcjach, wynika z ogólnej zasady kauzalności czynności prawnych funkcjonującej w prawie prywatnym. Stąd zasada kauzalności odnosi się również do czynności związanych z powstaniem akcji (por. S. Sołtysiński, M. Mataczyński, kom. do art. 328 KSH, [w:] S. Sołtysiński (red.), Komentarz…, uw. 55; W. Popiołek, kom. do ar. 328 KSH, [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks…, uw. 6; A. Opalski, kom. do art. 328 KSH, [w:] A. Opalski (red.), Komentarz…, uw. 17). Konsekwencją deklaratywnego oraz kauzalnego charakteru akcji jako papieru wartościowego jest to, że wydanie dokumentu akcji osobie nieuprawnionej nie skutkuje uzyskaniem przez nią praw z akcji (A. Opalski, kom. do art. 328 KSH, [w:] A. Opalski (red.), Komentarz…, uw. 17). Co więcej, wydanie nieważnego dokumentu (zob. art. 328 § 4 KSH) nie wyklucza rozporządzenia akcjami w rozumieniu praw korporacyjnych. Jakkolwiek przeniesienie posiadania nieważnego dokumentu nie wywołuje skutków, jednak zbycie praw z akcji może nastąpić przez przelew (A. Opalski, kom. do art. 328 KSH, [w:] A. Opalski (red.), Komentarz…, uw. 17 oraz wskazane tam orzeczenie SN z 3.10.2012 r., II CSK 56/12, niepubl. a także odmienne stanowisko SN z 2008 r.).
W kontekście zagadnienia wydania dokumentu akcji, o którym mowa w art. 328 § 5 KSH, SN podkreślił, że należy odróżnić wydanie dokumentu akcji od przeniesienia jego posiadania w innych formach wskazanych w Kodeksie cywilnym. Wydanie dokumentu akcji następuje wyłącznie poprzez przekazanie faktycznego władztwa nad dokumentem na rzecz uprawnionego akcjonariusza, czyli w sposób przewidziany w art. 348 KC. W efekcie należy zatem przyjąć, że wydanie (pierwotna emisja dokumentu) nie może nastąpić poprzez przeniesienie posiadania angażującego osoby trzecie, a zatem w ramach formuł przeniesienia posiadania przewidzianych w art. 349, 350 i 351 KC.
Sąd Najwyższy słusznie wskazał, że roszczenie akcjonariusza wynikające z art. 328 § 5 KSH nie może być traktowane jako roszczenie wydobywcze, gdyż w istocie jest to roszczenie o złożenie przez spółkę na piśmie oświadczenia zawierającego elementy wynikające z brzmienia art. 328 § 1 KSH (treść akcji) oraz o wydanie uprawnionemu akcjonariuszowi dokumentu akcji. W konsekwencji, sytuacja, w której spółka uprzednio wydała dokument akcji osobie nieuprawnionej, nie wyklucza prawa akcjonariusza do dochodzenia od spółki wydania akcji na podstawie art. 328 § 5 KSH przez cały czas trwania spółki (roszczenie to nie podlega przedawnieniu).
Wyrok SN potwierdza ochronę praw akcjonariuszy wynikającą z tzw. „teorii umownej” powstania akcji jako papieru wartościowego oraz deklaratywność i kauzalność dokumentu akcji.