Gazeta Prawna, Tygodnik Podatkowy, Piotr Andrzejak, Mariusz Jabczyński
Przychody z urzędowej pomocy prawnej podlegają PIT
Przychody z tytułu pomocy prawnej świadczonej przez radców prawnych i adwokatów z urzędu powinny być zaliczane do przychodów z działalności gospodarczej.
Dochody z tytułu świadczenia usług pomocy prawnej, uzyskiwane przez radców prawnych i adwokatów wykonujących swój zawód w ramach indywidualnych kancelarii prawnych lub w ramach spółek niemających osobowości prawnej, podlegają opodatkowaniu jak dochody z działalności gospodarczej. Kwestią sporną jest jednak sposób opodatkowania dochodów z tytułu pomocy prawnej świadczonej z urzędu.
Jak wynika z indywidualnych interpretacji organów podatkowych, w zdecydowanej większości prezentują one stanowisko, że dochody te stanowią przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Chodzi tu zatem o przychody z działalności wykonywanej osobiście osób, którym m.in. sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody w postępowaniu sądowym. Powyższe stanowisko zaprezentowano także w piśmie Ministerstwa Finansów z 4 września 2002 r., nr PB5/KD-033-317-2122/02. Taka kwalifikacja przychodów uzyskanych z tytułu świadczenia pomocy prawnej z urzędu może jednak budzić wątpliwości.
Zasady opodatkowania
Zdaniem Piotra Andrzejaka, radcy prawnego i doradcy podatkowego w Zespole Podatkowym Kancelarii Sołtysiński Kawecki i Szlęzak, w pierwszej kolejności należy mieć na uwadze, że radcowie prawni i adwokaci prowadzący działalność w ramach indywidualnej kancelarii lub w ramach spółek zwykle wybierają opodatkowanie według tzw. stawki liniowej 19 proc.
– Zaliczenie dochodów z tytułu pomocy z urzędu do działalności wykonywanej osobiście powodowałoby konieczność objęcia tych dochodów opodatkowaniem według skali progresywnej, jak również obowiązek pobierania przez sądy zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych – twierdzi Piotr Andrzejak.
Ponadto, jak wskazuje ekspert, taka kwalifikacja przychodów wyłączałaby możliwość rozliczania wydatków poniesionych na świadczenie pomocy prawnej z urzędu jako kosztów uzyskania przychodów w ramach dochodów opodatkowanych stawką liniową.
Zlecenie pomocy prawnej
Mariusz Jabczyński, radca prawny w Zespole Podatkowym Kancelarii Sołtysiński Kawecki i Szlęzak, uważa, że przyporządkowanie dochodów z tzw. urzędówek do właściwego źródła przychodów wymaga wzięcia pod uwagę przepisów regulujących sposób wyznaczenia radcy prawnego lub adwokata do świadczenia pomocy prawnej z urzędu.
– Analiza tych przepisów prowadzi do wniosku, że przychody z tego tytułu są osiągane w innych okolicznościach niż określone w art. 13 pkt 6 ustawy o PIT – twierdzi Mariusz Jabczyński.
Ekspert wyjaśnia, że w przepisie tym mowa jest o przychodach osób, którym organ władzy lub administracji państwowej lub samorządowej, sąd lub prokurator na podstawie właściwych przepisów zlecił wykonanie określonych czynności. Tymczasem sąd decyduje jedynie o zasadności przyznania danej osobie pomocy prawnej, w tym uwzględnia lub nie wniosek o ustanowienie radcy prawnego lub adwokata z urzędu.
– Sąd nie zleca zatem konkretnemu radcy prawnemu lub adwokatowi świadczenia usług pomocy prawnej z urzędu. Robi to właściwa Okręgowa Izba Radców Prawnych lub Okręgowa Izba Adwokacka – mówi Mariusz Jabczyński.
Nasz rozmówca zwraca uwagę, że z art. 13 pkt 6 ustawy o PIT można również wywieść wniosek, że przepis ten obejmuje jedynie przychody osiągnięte z wykonywania takich czynności, które zostały przez wskazany w tym przepisie organ określone i zlecone do wykonania.
– Natomiast ani sąd, ani organ korporacji nie określa czynności, które radca prawny lub adwokat ma wykonać. O tym decyduje sam zainteresowany, mając na uwadze rodzaj i charakter powierzonej mu sprawy i interes klienta – wskazuje Mariusz Jabczyński.
Formy działalności
Istotną kwestią jest także właściwe rozliczenie przychodów z tytułu pomocy prawnej z urzędu radców prawnych lub adwokatów prowadzących działalność w ramach spółek osobowych. Na ten aspekt zwrócił uwagę Piotr Andrzejak.
– Według stanowiska organów podatkowych, radca prawny oraz adwokat wykonujący zawód wyłącznie w ramach spółki osobowej, pomoc prawną z urzędu świadczy poza działalnością spółki osobowej, a zatem w innej formie. Byłaby to jednak sytuacja niedopuszczalna na gruncie przepisów ustawy o radcach prawnych oraz ustawy o adwokaturze – podkreśla Piotr Andrzejak. Dodaje, że świadczenie pomocy prawnej z urzędu stanowi czynność wykonywania zawodu radcy prawnego lub adwokata i może się odbywać wyłącznie w ramach form organizacyjnoprawnych, określonych w ustawie o radcach prawnych i ustawie o adwokaturze.
– Jeżeli zatem radca prawny podejmie decyzję, że będzie wykonywał zawód wyłącznie w ramach spółki osobowej, także pomoc prawna z urzędu będzie przez niego wykonywana w ramach tej spółki – wyjaśnia Piotr Andrzejak.
Gdyby zatem przyjąć stanowisko organów podatkowych, należałoby uznać, że każdy radca prawny wykonujący zawód w ramach spółki osobowej, dla potrzeb choćby jednego przypadku pomocy prawnej z urzędu, powinien zgłosić i wykonywać usługi tej pomocy w odrębnej formie indywidualnej kancelarii.
– Indywidualna kancelaria jest bowiem jedyną dostępną w tym wypadku formą wykonywania zawodu, jeżeli przyjąć, że pomoc prawna z urzędu nie może być wykonana w ramach spółki osobowej, a musi być wykonywana w formach wskazanych w ustawach o korporacjach prawniczych – tłumaczy Piotr Andrzejak.
Zdaniem naszego rozmówcy akceptacja stanowiska organów podatkowych prowadziłaby zatem do wniosku, że przepisy podatkowe kreują obowiązek w zakresie form wykonywania zawodu radców prawnych i adwokatów, niewynikający z ustawy regulującej wykonywanie tego zawodu.
– Takie stanowisko organów podatkowych uznać należy za niedopuszczalne – podkreśla ekspert.
Wyroki sądów
Jak wskazują eksperci, w orzecznictwie sądów administracyjnych pojawiają się wyroki, wedle których przychody z tytułu pomocy prawnej z urzędu nie stanowią przychodu z art. 13 pkt 6 ustawy PIT. Przykładowo w wyroku z 9 lutego 2007 r. (sygn. I SA/Lu 779/06) WSA w Lublinie stwierdził m.in., że istotą instytucji pomocy prawnej z urzędu nie jest zlecenie (nakazanie) adwokatowi lub radcy prawnemu wykonania określonych czynności, o których mowa w art. 13 pkt 6 ustawy o PIT, ale umożliwienie stronie lub oskarżonemu skorzystania z fachowej pomocy prawnej bez ponoszenia związanych z tym kosztów. Zdaniem WSA sąd nie wyznacza osoby adwokata lub radcy prawnego, który ma świadczyć pomoc prawną, ale robi to okręgowa rada adwokacka lub okręgowa izba radców prawnych albo prezes sądu. Te same organy podejmują również decyzje o zmianach tych osób.
Sąd stwierdził również, że ani adwokat, ani radca prawny nie może wykonywać zawodu w innej formie organizacyjnoprawnej, niż wybrana przez niego spośród wskazanych w odnoszącej się do niego ustawie. Świadczenie pomocy prawnej poza tą formą nie mogłoby być traktowane jako wykonywanie zawodu adwokata lub radcy prawnego, a w konsekwencji zaś osoba taka nie mogłaby również świadczyć pomocy prawnej z urzędu.
Analogiczne stanowisko zajął także inny skład WSA w Lublinie w wyroku z 31 stycznia 2007 r. (sygn. I SA/Lu 78 1/06).
Ważne
Sąd nie określa czynności, które radca prawny lub adwokat ma wykonać w ramach pomocy prawnej świadczonej z urzędu. O tym decyduje sam radca lub adwokat, mając na uwadze rodzaj i charakter powierzonej mu sprawy oraz interes klienta
MAGDALENA MAJKOWSKA
PODSTAWA PRAWNA
Art. 10 ust. 1 pkt 3, art. 13 pkt 6 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.)