Sankcje gospodarcze

Sankcje gospodarcze – nowe zagadnienie, które muszą uwzględniać przedsiębiorcy
Porządek prawny w tej dziedzinie wynika z przepisów unijnych (decyzji i rozporządzeń Rady) i z przepisów ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego. Praktyka stosowania przepisów dopiero się kształtuje. Ocena, jaki wpływ mają przepisy sankcyjne na działalność gospodarczą danego przedsiębiorcy, może się zmieniać w zależności od tego, pod czyją kontrolą znajduje się jego obecny lub potencjalny kontrahent, kiedy umowa została zawarta, w jakim celu planowana jest sprzedaż towarów lub w jakim stopniu dostawca lub podwykonawca miałby uczestniczyć w wykonywaniu zamówienia publicznego. A kolejne „pakiety sankcji” i decyzje o objęciu osób fizycznych i firm środkami ograniczającymi wymagają poświęcania tym zagadnieniom stale uwagi.

W niedługim czasie można spodziewać się zmiany stanu prawnego w tej dziedzinie, ponieważ Sejm podjął już prace nad nowelizacją ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 roku. O ile proponowane zmiany zostaną uchwalone,  podmioty z polskiej listy sankcyjnej będą mogły zostać objęte zarządem przymusowym, a ich aktywa zbywane, co będzie miało konsekwencje dla kooperantów i klientów tych przedsiębiorców.

Badanie zgodności transakcji i kontrahentów ze środkami ograniczającymi
Z uwagi na dużą dynamikę regulacji sankcyjnych, zarówno tych nałożonych na poziomie unijnym jak i polskich przepisów, przedsiębiorcy znaleźli się w sytuacji, w której konieczne stało się przeprowadzenia badania zgodności transakcji z wprowadzonymi restrykcjami. Ze względu na kary związane z naruszeniem wprowadzonych zakazów, rozpoczęcie współpracy należy poprzedzić szczegółowym badaniem nowego kontrahenta, jego struktury właścicielskiej, jak również samego przedmiotu transakcji i poszczególnych warunków umownych, a niejednokrotnie powtórzyć takie badanie przed zawarciem nowej umowy czy podjęciem decyzji o udziale w nowej transakcji nawet ze znanym już partnerem. Można mówić o nowym standardzie badania transakcji gospodarczych i kontrahentów, z uwzględnieniem restrykcji sankcyjnych.

Obecnie przedsiębiorcy coraz częściej prowadzą relacje z wielonarodowymi podmiotami, które posiadają złożoną strukturę właścicielską, a jej ustalenie wymaga przeprowadzenia pogłębionej analizy i szczegółowej weryfikacji. Dopiero takie badanie pozwala na stwierdzenie, czy nasz kontrahent nie jest podmiotem bezpośrednio lub pośrednio objętym sankcjami.

Konieczność badania transakcji i kontrahentów nie odnosi się jedynie do przyszłości i nowych relacji gospodarczych, ponieważ niejednokrotnie konieczna jest także weryfikacja naszych dotychczasowych dostawców czy klientów, a także przeprowadzenie badanie danego kontraktu w kontekście tego, czy kontynuowanie realizacji danej umowy nie narazi nas na ryzyko naruszenia sankcji.

Wejście w życie restrykcji sankcyjnych jest każdorazowo poprzedzane okresem przejściowym, dlatego odpowiednio wcześnie przeprowadzone badanie umożliwia podjęcie działań, takich jak modyfikacja dotychczasowego łańcucha dostaw, znalezienie nowego rynku zbytu czy rozpoczęcie współpracy z takim kontrahentem, z którym możemy prowadzić działalność gospodarczą nie stojąc w sprzeczności z regulacjami sankcyjnymi.

Możliwość ubiegania się o zezwolenie na dokonanie niektórych czynności objętych sankcjami
Objęcie danego podmiotu czy też kategorii towarów lub usług regulacjami sankcyjnymi, zarówno na poziomie unijnym czy też z zastosowaniem środków krajowych, stanowi poważną ingerencję w prowadzoną działalność gospodarczą, co może prowadzić do powstania negatywnych skutków kontraktowych oraz finansowych, wynikających z utraty bądź przerwania dotychczasowych łańcuchów dostaw towarów lub usług.

Dlatego też niezwykle ważne jest by przedsiębiorcy wiedzieli o obecnie istniejących możliwościach przeciwdziałania negatywnym następstwom wprowadzanych środków ograniczających, które oprócz uderzania w interesy finansowe oraz gospodarcze Federacji Rosyjskiej mogą być wymierzone również w biznesy niezwiązane ze wspieraniem trwającej rosyjskiej agresji w Ukrainie. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych środków potencjalnie umożliwiających zachowanie dotychczasowych modeli współpracy jest uzyskanie od właściwych organów publicznych zezwoleń na wykonanie określonej czynności lub zwolnienie jej, na podstawie upoważnienia przewidzianego w unijnych aktach prawnych.

Dla zbadania możliwości skorzystania z przewidzianych zwolnień od regulacji sankcyjnych niezbędna jest analiza stosunków prawnych łączących przedsiębiorców narażonych na straty oraz podmioty potencjalnie objęte środkami ograniczającymi. Kluczowe są przy tym ustalenie potencjalnych więzi łączących zagrożonego kontrahenta ze sferami wykluczonymi przez przepisy unijne i krajowe oraz weryfikacja czy dla danego przedmiotu umowy zagwarantowano „furtkę” w postaci możliwości ubiegania się o zwolnienie. Po zbadaniu tych kwestii pozostaje ustalenie właściwego organu, upoważnionego na mocy przepisów krajowych do rozpatrywania wniosków we wskazanych przepisami zakresach kompetencyjnych. Dopiero tak przygotowana analiza pozwoli na podjęcie stosownych kroków zmierzających do złagodzenia negatywnych skutków sankcji.

Umieszczenie kontrahenta na liście sankcyjnej a wpływ a umowę
Umieszczenie kontrahenta na liście sankcyjnej nie w każdym przypadku wiąże się z koniecznością wypowiedzenia umowy łączącej nas z takim kontrahentem. Dotyczy to w szczególności tych umów, gdzie wykonujemy na rzecz kontrahenta zobowiązanie niepieniężne (np. realizujemy usługę, wynajmujemy powierzchnię etc.). Choć zakaz udostępniania zasobów gospodarczych podmiotom sankcjonowanym ma charakter wyjątkowo szeroki, to nie wszystkie świadczenia realizowane na rzecz takiego podmiotu będą naruszać ten zakaz. Część realizowanych świadczeń nie będzie stanowić zasobów gospodarczych w rozumieniu przepisów wprowadzających środki ograniczające. Każdy podmiot posiadający w tym interes może także wystąpić do właściwych organów o zezwolenie na udostępnienie podmiotowi sankcjonowanemu określonych środków. Taka możliwość nie przysługuje wyłącznie samemu podmiotowi sankcjonowanemu.

Nie w każdym przypadku wypowiedzenie umowy zawartej z kontrahentem umieszczonym na liście sankcyjnej będzie zresztą uzasadnione. Kluczowe w tym zakresie są m.in. postanowienia konkretnej umowy obowiązującej między stronami oraz przewidziane w niej podstawy do jednostronnej rezygnacji z zobowiązań kontraktowych przez uprawnione. Do każdego przypadku należy podejść indywidualnie i dokonać analizy na gruncie obowiązującej umowy oraz charakteru wprowadzonych sankcji i ich wpływu na dalsze trwanie umowy. Warto także pamiętać, że brak możliwości dalszego wykonywania umowy zawartej z podmiotem objętym środkami ograniczającymi niekoniecznie będzie przypadkiem niemożliwości świadczenia, co prowadziłoby do wygaśnięcia umowy z mocy prawa.

Warto także pamiętać, że zakres i charakter kroków, jakie można podjąć w stosunku do kontrahenta objętego środkami ograniczającymi, może zmienić się gdy kontrahent ogłosi upadłość. Ryzyko upadłości podmiotów sankcjonowanych jest wysoce prawdopodobne.

Odpowiedzialność karna za nieprzestrzeganie sankcji
Naruszenie niektórych zakazów ustanowionych przez rozporządzenia unijne może generować ryzyko ponoszenia odpowiedzialności karnej – i to surowej. Kara pozbawienia wolności jaka może być wymierzona sprawcy ma być nie niższa, niż trzy lata, co oznacza, że jest to zbrodnia. W konsekwencji górna granica zagrożenia karą to piętnaście lat pozbawienia wolności. Podobnie rzecz ma się z wprowadzaniem na terytorium Polski lub tranzytu węgla pochodzącego z terytorium Rosji lub Białorusi.

Sprawcą, który ma być pociągnięty do odpowiedzialności karnej – jeśli do naruszenia zakazu doszło w zakresie działalności przedsiębiorcy – ma być osoba odpowiedzialna za zawarcie danej transakcji.

Od okoliczności konkretnego przypadku będzie więc zależało, kto zostanie uznany za osobę odpowiedzialną za zawarcie danej transakcji, czy będzie to formalnie umocowana osoba, czy też osoba faktycznie zajmująca się zawieraniem umów, czy też obie, lub żadna z nich.

Szczególnej wagi nabierają więc polityki compliance dotyczące obszarów sankcyjnych oraz weryfikacja zakresu delegowanych kompetencji, nadzór nad pracownikami, a także sam proces decyzyjny w zakresie kontraktowania i jego udokumentowanie.

Zwrócić należy również uwagę, że wspomniana kara przewidziana jest też za działania, których celem lub skutkiem jest ominięcie zakazów z rozporządzeń unijnych i ustawy sankcyjnej. Oznacza to, że zalecana jest daleko idąca ostrożność w przypadku zmian stron stosunku zobowiązaniowego, zwłaszcza po dacie wejścia w życie przepisów ustawy, tak aby nie narazić się na odpowiedzialność karną za omijanie zakazów.

Odpowiedzialność administracyjna za nieprzestrzeganie sankcji
Jeżeli dojdzie do naruszenia sankcji nałożonych na dany podmiot, osoba dopuszczająca się tego naruszenia podlega odpowiedzialności administracyjnej w formie kary pieniężnej nakładanej w wysokości nawet do 20 000 000 złotych. Karę pieniężną przepisy przewidują za następujące zachowania wobec osoby lub podmiotu wpisanego przez Ministra Spraw Wewnętrznych na tzw. listę sankcyjną:

• naruszenie postanowień prawa UE nakładających sankcje, w szczególności polegające na niedopełnieniu obowiązku zamrożenia środków finansowych, funduszy lub zasobów gospodarczych lub naruszeniu zakazu udostępniania środków finansowych, funduszy lub zasobów gospodarczych i naruszeniu obowiązków informacyjnych oraz podejmowanie działań zmierzających do świadomego lub celowego obejścia tych sankcji,
• udział w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub w konkursie przez podmiot wykluczony z takiego udziału lub podmiot podporządkowany w stosunku do podmiotu wykluczonego,
• wprowadzanie lub przemieszczanie na lub przez terytorium Polski objętego zakazem węgla pochodzącego z Rosji i Białorusi,
• brak dokumentacji pochodzenia węgla będącego przedmiotem przemieszczania na lub przez terytorium Polski.

Kary pieniężne nakładane są na osobę fizyczną, prawną lub inna jednostkę w drodze decyzji administracyjnej. W większości wypadków karę nakłada Szef Krajowej Administracji Skarbowej w granicach do 20 mln zł (karę w punkcie pod lit. d – wymierza inspektor Inspekcji Handlowej w kwocie do 10 000 000 zł, a karę w punkcie pod lit. b wymierza Prezes Urzędu Zamówień Publicznych w kwocie do 20 000 000 zł). Wydając decyzję organ powinien uwzględnić wszelkie okoliczności sprawy, w tym także przemawiające na korzyść sprawcy. Adresat decyzji, jeżeli nie zgadza się z nią, może żądać ponownego rozpatrzenia jego sprawy przez organ, który nałożył karę albo w terminie 30 dni wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.