Artykuł 199 § 6 i 7 KSH nie wskazują enumeratywnie dwóch wyłącznych źródeł finansowania wynagrodzenia za umorzone udziały. Czysty zysk oraz kwota nominalna obniżonego kapitału zakładowego nie są zatem jedynymi źródłami finansowania należnego wspólnikowi wynagrodzenia i nie stanowią górnej granicy tego wynagrodzenia.
Postanowienie SO w Łodzi z 16.05.2015 r., XIII GA 644/13
W komentowanym wyroku SO rozważał problem źródeł finansowania wynagrodzenia umorzeniowego w spółce z o.o. W rozpatrywanym stanie faktycznym jedyny wspólnik spółki z o.o. podjął uchwałę o umorzeniu dobrowolnym części posiadanych przez siebie udziałów. Umorzenie udziałów nastąpiło poprzez obniżenie kapitału zakładowego, a wspólnik miał otrzymać za umorzone udziały wynagrodzenie odpowiadające ich wartości rynkowej.
Kwota wynagrodzenia umorzeniowego przekraczała sumę zysku, kapitału zapasowego, a także kwoty, o jaką obniżono kapitał zakładowy. Co więcej, spółka miała niepokryte straty z ubiegłych lat obrotowych.
W tym stanie rzeczy sąd I instancji stanął na stanowisku, że art. 199 § 6 i 7 KSH enumeratywnie wylicza dwa źródła finansowania wynagrodzenia za umorzone udziały, w związku z czym finansowanie umorzenia z innych źródeł jest niedopuszczalne. Zdaniem tego sądu określenie wysokości wynagrodzenia za umorzone udziały ponad ramy stanowiące sumę czystego zysku obliczonego zgodnie z art. 192 KSH i dopuszczalnego obniżenia kapitału zakładowego jest niezgodne z art. 199 § 6 i 7 KSH, a zatem bezwzględnie nieważne.
Argumentacji tej nie podzielił jednak SO, wskazując, że art. 199 § 6 i 7 KSH nie wymienia jedynych źródeł finansowania umorzenia udziałów, a wynagrodzenie za umorzone udziały może przewyższać ich wartość księgową i uwzględniać ich wartość rynkową (w szczególności SO wspomniał, że wynagrodzenie umorzeniowe może być finansowane także z kapitału zapasowego pochodzącego z agio). Z orzeczenia wynika, że w praktyce wynagrodzenie może przekraczać wartość kapitałów własnych spółki.
Sąd Okręgowy uważa, że w rękach wspólników spółki pozostaje decyzja co do wysokości wynagrodzenia umorzeniowego, a także co do tego, z jakich źródeł (kapitałów) wynagrodzenie to zostanie sfinansowane. Artykuł 199 § 6i 7 KSH przesądzają jedynie mechanikę i procedury umorzenia, ale nie źródła finansowania.
Komentarz
Jakkolwiek argumentacja zawarta w uzasadnieniu rozstrzygnięcia SO pozostawia wiele do życzenia (np. w kwestii rynkowej kwoty wynagrodzenia w kontekście ograniczeń przewidzianych w art. 189 § 2 KSH), jednak orzeczenie jest cenne, ponieważ porusza rzadko rozstrzygane przez sądy, lecz bardzo istotne dla praktyki, a zarazem wysoce kontrowersyjne zagadnienie dotyczące źródeł finansowania wynagrodzenia umorzeniowego (zważywszy, chociażby na powszechną praktykę finansowania wynagrodzenia umorzeniowego z agio zgromadzonego w kapitale zapasowym).
Zwolennicy restryktywnej interpretacji art. 199 § 6 i 7 KSH, która ogranicza źródła finansowania wynagrodzenia umorzeniowego wyłącznie do kwot uwolnionych poprzez obniżenie kapitału zakładowego lub kwot, które mogą zostać wypłacone na rzecz wspólników jako zysk (art. 192 KSH), a co za tym idzie przeciwnicy dopuszczalności wykorzystania agio na sfinansowanie wynagrodzenia umorzeniowego (m.in. A. Opalski, W sprawie dopuszczalności sfinansowania spłaty umorzeniowej z agio – polemika, PPH 2014, Nr 7, passim) wskazują na szereg argumentów, które ich zdaniem przeczą możliwości spłaty umorzonych udziałów w szczególności z agio:
a) rozporządzenie każdym ze składników kapitału własnego spółki kapitałowej na rzecz jej udziałowców wymaga wyraźnej podstawy prawnej, która nie powinna być wywodzona wyłącznie z zasad ogólnych czy argumentów natury funkcjonalnej czy celowościowej;
b) agio jest wyraźnie objęte zakazem zwrotu wkładów przewidzianym w art. 189 § 1 KSH;
c) fakt, że możliwe jest przeniesienie środków z agio z kapitału zapasowego do kapitału zakładowego, a następnie obniżenie kapitału zakładowego nie przesądza o możliwości obniżenia kapitału zapasowego;
d) zasady ustalania minimalnej spłaty umorzeniowej w przypadku umorzenia przymusowego (art. 199 § 2 KSH) oraz dopuszczalne źródła finansowania tej spłaty stanowią odrębne zagadnienia prawne.
Powyższe argumenty odnoszą się wprawdzie bezpośrednio do agio, jako źródła finansowania kwoty umorzeniowej, niemniej jednak świadczą o postrzeganiu kapitału zakładowego i zysku jako zamkniętego katalogu źródeł spłaty umorzeniowej.
Zwolennicy funkcjonalnej interpretacji art. 199 § 6 i 7 KSH, a w tym możliwości finansowania umorzenia udziałów z agio(m.in. J. Grykiel, Finansowanie wynagrodzenia umorzeniowego ze środków pochodzących z agio, PPH 2014, Nr 1 passim; K. Ziemnicka, Dopuszczalność finansowania wynagrodzenia umorzeniowego ze środków pochodzących z kapitału zapasowego obejmującego agio, PPH 2015, Nr 5, passim) podnoszą, m.in. że:
a) skoro możliwe jest sfinansowanie umorzenia ze środków związanych w kapitale zakładowym, to tym bardziej możliwe jest to w przypadku pozostałych kapitałów własnych spółki, które są hierarchicznie niższej rangi niż kapitał zakładowy (argumentum a maiori ad minus);
b) skoro możliwe jest przeznaczenie agio na podwyższenie kapitału zakładowego, a następnie obniżenie tego kapitału zakładowego, to nie ma przeszkód, by bezpośrednio obniżyć kapitał zapasowy;
c) za szerszym ujęciem źródeł finansowania wynagrodzenia umorzeniowego przemawia regulacja dotycząca minimalnego wynagrodzenia w przypadku umorzenia przymusowego zawarta w art. 199 § 2 KSH;
d) art. 199 § 2 KSH stanowi wyjątek od zakazu zwracania wkładów przewidzianego w art. 189 § 1 KSH;
e) zakazu przeznaczenia agio na wynagrodzenie umorzeniowe nie przewiduje prawo unijne.
Ich zdaniem rolą art. 199 § 6 KSH (i art. 360 § 1 KSH w przypadku spółki akcyjnej) jest jedynie określenie zależności pomiędzy umorzeniem praw udziałowych a obniżeniem kapitału zakładowego. Przepis ten miałby zatem wskazywać na tryb postępowania związany z wypłatą wynagrodzenia umorzeniowego, a nie na dopuszczalne źródła finansowania tego wynagrodzenia.
Ograniczenie źródła finansowania jedynie do kwot pochodzących z czystego zysku oraz nominalnej kwoty obniżenia kapitału zakładowego, w praktyce prowadziłoby do sytuacji, w której odzyskanie wkładu przez wspólnika mogłoby być niemożliwe ze względu na, np. ulokowanie znacznych środków finansowych w kapitale zapasowym w związku z wniesieniem przez niego agio.
Z praktycznego punktu widzenia problematyczna jest również kwestia ewentualnego postępowania konwokacyjnego w przypadku finansowania umorzenia z agio. J. Grykiel proponuje stosowanie do obniżenia kapitału zapasowego per analogiam przepisów normujących obniżenie kapitału zakładowego, co krytykuje A. Opalski. Zdaniem K. Ziemnickiej, każda wypłata wynagrodzenia umorzeniowego z agio wiąże się natomiast z obniżeniem kapitału zakładowego, a w konsekwencji z obowiązkiem przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego.
Komentowane orzeczenie nie rozwiewa wielu istotnych wątpliwości dotyczących źródeł finansowania kwoty umorzeniowej i odnośnych ograniczeń chroniących wierzycieli spółki, co wymagałoby dogłębnej analizy i ugruntowanej linii orzeczniczej SN. Niemniej jednak wyznacza właściwy kierunek interpretacji art. 199 § 6 i 7 KSH przesądzając, że przepisy te nie powinny być rozumiane jako enumeratywny katalog źródeł spłaty umorzeniowej.
Komentarz opublikowany na platformie „Legalis.pl”.