Projekt nowelizacji wprowadzającej obowiązkowy split payment przewiduje kilka nowych kar za błędy podatników. Podobnie ustawa dotycząca tzw. białej listy. W praktyce spółki i menedżerowie mogą odpowiedzieć za jedną przewinę z różnych paragrafów.
Ministerstwo Finansów wprowadza obowiązkowy split payment, ponieważ dotychczasowe mechanizmy mające przeciwdziałać oszustwom VAT okazały się niewystarczające. Chodzi nie tylko o odwrotne obciążenie na towary wrażliwe (okazuje się, że po stronie nabywców, na których ciąży obowiązek zapłaty VAT, również są oszuści, którzy nie wpłacają podatku do urzędu skarbowego), lecz także odpowiedzialność solidarną i kaucję gwarancyjną. MF przyznaje, że złożenie takiej kaucji nie jest dla przestępców przeszkodą. Wręcz przeciwnie, zdarzało się, że niektóre podmioty składały kaucję po to, aby uwiarygodnić swoją działalność u kontrahentów.
Lepszym, a więc skuteczniejszym rozwiązaniem uszczelniającym VAT, jest podzielona płatność. Obowiązek jej stosowania będą mieli nabywcy towarów wymienionych w nowym załączniku nr 15 do ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2174 ze zm.; dalej: ustawa o VAT). Sprzedawcy tych towarów będą mieli natomiast obowiązek odpowiedniego oznaczania faktur.
O ile solidarna odpowiedzialność i kaucje gwarancyjne utrudniały dotychczas prowadzenie działalności, o tyle projekt nowelizacji wprowadzający obowiązkowy split payment przewiduje liczne sankcje za niedopełnienie obowiązków. Zwróćmy przede wszystkim uwagę, że MF likwiduje kaucję gwarancyjną, ale jedynie modyfikuje solidarną odpowiedzialność.
Projekt przewiduje też następujące kary:
- 100-proc. sankcja VAT dla sprzedawcy (konieczność zapłaty 100 proc. wartości podatku wykazanego na fakturze) – za brak umieszczenia informacji o obowiązku opłacenia faktury w systemie podzielonej płatności; zgodnie z projektem na fakturze powinno się pojawić oznaczenie „mechanizm podzielonej płatności”, dotyczy to wyłącznie faktur dokumentujących transakcje dokonane między podatnikami, których jednorazowa wartość, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza 15 tys. zł lub równowartość tej kwoty;
- 100-proc. sankcja VAT dla nabywcy (konieczność zapłaty 100 proc. wartości podatku wykazanego na fakturze) – za brak zapłaty w systemie podzielonej płatności za fakturę, która powinna być opłacona w tym systemie;
- brak możliwości uwzględnienia danego wydatku jako kosztu uzyskania przychodów, w przypadku gdy faktura dotycząca tego wydatku nie zostanie opłacona w systemie split payment;
- zarówno sprzedawca, jak i nabywca będą mogli zostać ukarani sankcją karną skarbową (maksymalnie 720 stawek dziennych) za brak płatności w systemie split payment, mimo takiego obowiązku.
Piotr Andrzejak, radca prawny, doradca podatkowy i partner kierujący praktyką VAT Kancelarii SK&S, zwraca uwagę, że sankcje te nie będą jednak stosowane wobec osób fizycznych, które za ten sam czyn ponoszą odpowiedzialność karną-skarbową. Innymi słowy, jeśli fiskus sięgnie po sankcje z kodeksu karnego skarbowego, to nie będzie mógł na osoby fizyczne nałożyć równolegle sankcji VAT i w podatku dochodowym.
Zwróćmy uwagę, że już wcześniej MF wprowadziło do ustawy o VAT zachęty do stosowania split paymentu (dobrowolnego). Chodzi o zmiany wprowadzone wraz z białą listą podatników VAT. Zgodnie z ustawą z 12 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (zacznie obowiązywać od 1 września br.) kontrahenci podatnika będą musieli przelewać pieniądze na wskazane fiskusowi rachunki. Jeśli tego nie zrobią, a więc przeleją pieniądze na inne konto, a kwota przelewu będzie wyższa niż 15 tys. zł, to nabywca:
- będzie solidarnie odpowiadał za VAT ze sprzedawcą,
- nie będzie mógł zaliczyć wydatku do kosztów uzyskania przychodów w PIT lub CIT.
To kolejne sankcje, które będą grozić podatnikom, tym razem za zapłatę na inne rachunki niż wynikające z nowego wykazu podatników VAT. Sankcji będzie jednak można uniknąć w dwóch przypadkach:
- gdy podatnik przeleje pieniądze na rachunek spoza wykazu, ale w ciągu trzech dni zgłosi ten fakt naczelnikowi urzędu skarbowego lub
- opłaci należność w systemie split payment.
Innymi słowy, przelewu w systemie dobrowolnej podzielonej płatności można dokonać na konto kontrahenta spoza nowego wykazu, a mimo to nabywca uniknie sankcji.
Piotr Andrzejak uważa, że są to dolegliwości finansowe związane z brakiem odpowiedniego nadzoru płatnika nad realizacją należności pieniężnych. Kary mogą się pojawić również w przypadku, gdy płatnicy nieumyślnie naruszą przepisy (przeleją należność na konto spoza wykazu). – Jest to więc kolejne działanie uszczelniające system rozliczeń finansowych, utrudniające nieuczciwym podatnikom niewywiązywanie się z obowiązków podatkowych, którego niestety negatywną konsekwencją jest nałożenie dodatkowych obciążeń w zakresie rozliczeń podatkowych na płatników faktur – ocenia Piotr Andrzejak.
Możliwa kumulacja
Jak już wspominaliśmy, w przypadku osób fizycznych nie będzie możliwości równoczesnego stosowania zarówno sankcji VAT, jak i sankcji karnej (z k.k.s.). – W tym ostatnim przypadku zastosowanie znajdzie wyłącznie sankcja karna w formie grzywny – mówi Piotr Andrzejak. Tłumaczy, że wyłączenie kumulacji kar w tym przypadku stanowi realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 września 2007 r. (sygn. akt P 43/06), w którym TK uznał za niezgodne z konstytucją stosowanie wobec tej samej osoby, za ten sam czyn, sankcji administracyjnej określonej jako „dodatkowe zobowiązanie podatkowe” i odpowiedzialności za wykroczenia skarbowe albo przestępstwa skarbowe. – Wydaje się jednocześnie, że zaproponowany brak kumulacji sankcji administracyjnej (sankcji VAT) i sankcji karnej stosowanych równocześnie wobec podatników będących osobami fizycznymi jest podejściem łagodniejszym niż wynikające z wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z 20 marca 2018 r. (sygn. C-524/15), która otwiera ścieżkę do takiego równoczesnego penalizowania naruszeń przepisów podatkowych – mówi Andrzejak.
W praktyce jednak – dodaje ekspert – podatnicy niebędący osobami fizycznymi efektywnie dotknięci będą sankcją administracyjną, natomiast osoby odpowiedzialne w ramach tych podmiotów za rozliczenia podatkowe odpowiedzialne będą za naruszenia powyższych obowiązków penalizowane sankcją karną. – Będzie to zatem swoista kumulacja sankcji dotykająca jednak w jednym przypadku podatnika (spółkę), a w drugim przypadku osoby fizyczne odpowiedzialne w strukturze podatnika za przestrzeganie obowiązków podatkowych – tłumaczy Piotr Andrzejak.
Dotkliwe konsekwencje
Eksperci przyznają też, że podatnicy mogą zostać ukarani kilkoma sankcjami z różnych paragrafów. Jacek Matarewicz, lider zespołu VAT, akcyzy i ceł oraz zespołu postępowań podatkowych w Kancelarii Ożóg Tomczykowski, tłumaczy to na przykładzie. Załóżmy, że kupujący dokona zapłaty na niewłaściwy rachunek dostawcy za towary objęte obligatoryjnym mechanizmem podzielonej płatności, płacąc kwotę przekraczającą 15 tys. zł z pominięciem tego mechanizmu (nie wprowadzając tzw. komunikatu przelewu). – Skutkować to może nie tylko dodatkową sankcją VAT, lecz także pozbawieniem prawa rozpoznania kosztu uzyskania przychodów (kumulacja) – mówi Matarewicz.
Dodatkowo komplikując sprawę, można sobie wyobrazić, że płatności dokonał na rzecz podmiotu wykreślonego z rejestru podatników VAT lub mającego problemy z pozytywną oceną rzetelności rozliczeń VAT, co może skutkować wszczęciem postępowania podatkowego badającego dobrą wiarę nabywcy oraz jego prawo do odliczenia VAT naliczonego. – Odliczenie z takiej faktury może rodzić ryzyko zastosowania już istniejących narzędzi w postaci sankcji VAT (art. 112c ustawy o VAT) czy wykreślenia z rejestru podatników VAT (art. 96 ust. 9a pkt 5 ustawy o VAT) – wyjaśnia Jacek Matarewicz.
Piotr Andrzejak podaje podobny przykład. Wyjaśnia, że dokonanie zapłaty za dostawę towaru lub usługi na rachunek dostawcy spoza wykazu i zarazem z pominięciem procedury split payment w sytuacji, gdy była ona obowiązkowa, może prowadzić do kumulacji sankcji z uwagi na to, że takie działania stanowią kilka czynów zabronionych. – W praktyce sankcje te częściowo się pokrywają, a nie dublują – zaznacza ekspert. W takim przypadku bowiem zakaz zaliczenia wydatków do kosztów uzyskania przychodu wynikać będzie zarówno z powodu naruszenia obowiązku zapłaty na konto bankowe znane organom podatkowym, jak i z zapłaty na ten rachunek beż użycia mechanizmu podzielonej płatności. Jednocześnie taki czyn będzie oznaczał dodatkowo możliwość stosowania wobec podatnika (niebędącego osobą fizyczną) 100-proc. sankcji VAT oraz wobec osób odpowiedzialnych za naruszenie obowiązków kary grzywny jako sankcji karnej skarbowej.
Jak się przygotować
Zdaniem Piotra Andrzejaka firmy powinny więc przygotować się do zmian w VAT, aby uniknąć ewentualnych sankcji. Powinny wprowadzić:
- procedury weryfikujące aktualność rachunków bankowych kontrahentów w zakresie ich zgodności z białą listą,
- obowiązek umieszczania dodatkowej informacji o rozliczeniu zapłaty w drodze mechanizmu podzielonej płatności na fakturze dokumentującej dostawę towarów lub usług o wartości przekraczającej 15 tys. zł netto w zakresie towarów i usług objętych nowym załącznikiem nr 15 ustawy o VAT oraz
- zapłatę z użyciem mechanizmu podzielonej płatności w przypadkach otrzymania faktur wskazujących na ten mechanizm z uwzględnieniem przesłanek, w przypadku których zapłata w tym mechanizmie jest obowiązkowa.