Regularne wizyty u lekarza są koniecznością w trakcie zatrudnienia. Ale czy również wtedy, gdy pracownik faktycznie nie wykonuje swoich zadań, bo zajmuje się działalnością związkową albo jest w okresie wypowiedzenia? Zdania są podzielone, choć wszyscy wskazują, że przechodzenie kontroli stanu zdrowia w tym czasie często jest pozbawione sensu
Oczywiste jest, że gdy pracownik zaczyna korzystać ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, to ma aktualne orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie). Bez niego pracodawca nie dopuściłby go bowiem do pracy (art. 229 par. 4 kodeksu pracy; dalej: k.p.). Kłopot w tym, że gdy utraci ono ważność w czasie zwolnienia, to nie wiadomo, czy pracodawca ma kierować tego zatrudnionego na kolejne badania okresowe, czy nie. Eksperci nie są zgodni w tej sprawie. Z kolei resort pracy uważa, że badania trzeba wykonywać zawsze – nawet wtedy, gdy, jak sam zauważa, jest to niecelowe. Nie przewiduje jednak zmiany przepisów w najbliższym czasie.
Bez wyjątków
Nowy pracownik ma wykonać badania wstępne, pozostający w zatrudnieniu – okresowe, a nieobecny w pracy dłużej niż 30 dni z powodu choroby – kontrolne (art. 229 par. 1 i 2 k.p.). O ile przy wstępnych istnieją wyjątki (art. 229 par. 11 i 12 k.p.), o tyle przy okresowych ich nie ma. I to nadaje im cechy bezwzględności, na co zwracają uwagę w swoich opiniach radca prawny Monika Krzyszkowska-Dąbrowska i adwokat Agata Mierzwa. Muszą być więc wykonane bez względu na okoliczności.
To pierwszy z argumentów za stanowiskiem, że pracodawca powinien wystawić skierowanie na takie badanie także wtedy, gdy pracownik jest zwolniony ze świadczenia pracy. Bo zobowiązuje go do tego art. 229 par. 4a k.p. i należy to do jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a konkretnie profilaktycznej ochrony (rozdział VI działu X kodeksu pracy). A takie obowiązki mają charakter bezwarunkowy, bo obciążają pracodawcę bez względu na sposób świadczenia pracy przez pracownika (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 13 kwietnia 2017 r., sygn. akt I PK 146/16).
Zatrudnienie trwa
Także zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej nie zawiesza stosunku pracy. Zatrudnienie trwa również wtedy, gdy w okresie wypowiedzenia pracownik nie wykonuje pracy. Różnica między oboma zwolnieniami jest taka, że związkowiec może (choć nie musi) być w tym czasie wynagradzany, a pozostający na wypowiedzeniu – musi. Wynika to z art. 31 ust. 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881 ze zm.) i art. 362 k.p. W obu jednak przypadkach pracownik jest objęty innymi niż świadczenie pracy obowiązkami pracowniczymi, w tym realizacją badań okresowych (art. 211 pkt 5 k.p.). Ma przecież wciąż status pracownika. I jeśli otrzyma skierowanie na badania, musi się im poddać (por. wyrok SN z 10 stycznia 2006 r., sygn. akt I PK 131/05).
To jest kolejny argument za twardym podejściem do wykonywania badań okresowych w czasie zwolnienia ze świadczenia pracy.
Zakaz nie działa
Praca nie jest wykonywana podczas zwolnienia z jej świadczenia. Nie ma zatem powodu, aby pracownik przedstawiał pracodawcy aktualne orzeczenie o braku przeciwwskazań. Zakaz dopuszczania do pracy tu po prostu nie działa. I to tak długo, jak długo pracownik nie wraca do realizacji obowiązków służbowych. Bezzasadne jest więc wypisywanie jakiegokolwiek skierowania na badanie do momentu ponownego podjęcia pracy. Takiego zdania są radca prawny Robert Stępień i adwokat Piotr Wojciechowski. W pewnej mierze przychylają się do tej opinii Monika Krzyszkowska-Dąbrowska i Agata Mierzwa.
Taka jest pierwsza część uzasadnienia do interpretacji zakładającej brak obowiązku przeprowadzania badań okresowych podczas zwolnienia ze świadczenia pracy. Druga opiera się na stanowisku SN wyrażonym w wyroku z 20 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 214/07). Sąd stwierdził, że nie jest konieczne przejście badań kontrolnych przed rozpoczęciem urlopu wypoczynkowego, ponieważ ich brak nie stoi w sprzeczności z istotą urlopu. Z tym wiąże się trzecia część uzasadnienia: celu badań. Są one przeprowadzane, aby ustalić stan zdrowia pracownika i przydatność do pracy na danym stanowisku. I tu rodzi się zasadne pytanie: po co to robić w okresie, w którym pracownik jest zwolniony z tej pracy.
Kary nie będzie
Pracodawca, który nie przestrzega przepisów bhp, naraża się na karę. Takie działanie jest bowiem wykroczeniem, zagrożonym grzywną od 1 tys. do 30 tys. zł (art. 283 par. 1 k.p.). I co do zasady może ona zostać nałożona za nieposiadanie aktualnych badań lekarskich pracownika. Spełnienie tego wymogu obciąża przecież pracodawcę (tak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 12 sierpnia 2010 r., sygn. akt II SA/Sz 542/10). Jednak eksperci uspokajają: o karze za brak orzeczenia w trakcie zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy nie może być mowy.
OPINIA EKSPERTA
Monika Krzyszkowska-Dąbrowska radca prawny w kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak
Obowiązek bezwzględny, choć wątpliwy
Obowiązek pracodawcy skierowania pracownika na okresowe badania w trakcie trwania stosunku pracy ma charakter bezwzględny. Nie ma przepisu, który znosiłby go w razie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Są jednak w tej sprawie wątpliwości. Orzeczenie lekarskie zaświadczające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku jest bowiem niezbędne, aby dopuścić pracownika do tej pracy, a ta zasadniczo nie jest przecież świadczona w okresie zwolnienia. Niemniej jednak również w takiej sytuacji stosunek pracy między pracodawcą a pracownikiem trwa. Pracodawca pozostaje odpowiedzialny za bhp, a obowiązkiem każdego pracownika jest poddanie się obligatoryjnym badaniom lekarskim.
Pracownik wykonujący funkcję w zarządzie organizacji związkowej świadczy u swojego pracodawcy pracę inną niż wynikająca ze stosunku zobowiązaniowego łączącego go z pracodawcą (por. wyrok SN z 3 marca 2015 r., sygn. akt I PK 176/14). Po jej zakończeniu (np. w razie rezygnacji) powraca do pracy na zajmowanym stanowisku. Z kolei pracownik zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia przez pracodawcę może np. (zasadniczo, jeżeli wyrazi na to zgodę) wrócić czasowo do pracy choćby w celu przekazania obowiązków. Dlatego w okresie zwolnienia obowiązek skierowania pracownika na badania okresowe, jeżeli poprzednie utraciły ważność, powinien być przez pracodawcę realizowany.