PROBLEM:
Wygaszanie kształcenia w gimnazjum to termin na tyle nieostry, że nie wiadomo, czy w sferze zatrudnienia oznacza przejście zakładu pracy w rozumieniu art. 231 kodeksu pracy (k.p.), likwidację pracodawcy czy też stanowi zupełnie odrębną podstawę prawną. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia ma ogromne znaczenie przy stosowaniu specjalnej procedury kadrowej, zmierzającej do redukcji etatów nauczycieli, jaką przewiduje art. 225–226 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 60, dalej: przepisy wprowadzające). Rozwieje bowiem wątpliwości, czy i w jakim zakresie obowiązują w tym przypadku przepisy dotyczące szczególnej ochrony przed zwolnieniem (patrz grafi ka obok). W odpowiedzi na pytanie DGP Ministerstwo Edukacji Narodowej wskazało, że przepisy wprowadzające stanowią samodzielną podstawę prawną do przejścia nauczycieli gimnazjów do nowych placówek lub ich zwolnienia. Potwierdzają to też eksperci, którzy w zdecydowanej większości wskazują również, że przepisy ochronne mogą w ogóle nie mieć do tych nauczycieli zastosowania. Z podobną sytuacją mieliśmy już do czynienia m.in. przy okazji zmian dotyczących Krajowej Administracji Skarbowej – przy reorganizacji fiskusa i urzędów celnych zapomniano o zagwarantowaniu ochrony przed zwolnieniem m.in. dla kobiet w ciąży i osób w wieku przedemerytalnym. Choć akurat w przypadku nauczycieli dobór do zwolnień nie może być aż tak uznaniowy, jak w stosunku do urzędników (należy bowiem uwzględnić takie kryteria, jak: kwalifi kacje zawodowe, podstawa nawiązania stosunku pracy, nieobecności w pracy i ocena pracy nauczyciela – por. stanowisko MEN z 23 marca, opublikowane w Kadrach i Płacach 27 kwietnia – nr 82/2017).
REFORMA OŚWIATY – zmiany organizacyjne i konsekwencje kadrowe
CO NAS CZEKA
Reforma edukacji wprowadza nową strukturę organizacyjną szkół, w której nie ma już gimnazjów (art. 18 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, Dz. U. z 2017 r. poz. 59; dalej: ustawa).
wrzesień 2017
publiczne 8-letnie szkoły podstawowe publiczne (zamiast obecnych 6-letnich), likwidacja I klas gimnazjum (do l ikwidacja dwóch pozostałych roczników będzie trzeba stosować przepisy dotychczasowe), szkoły powstałe z przekształcenia szkoły gimnazjów, jeśli ich organy założycielskie tak zdecydują (czyli wszystkie typy placówek szkolnych przewidzianych w nowej strukturze szkolnictwa, poza szkołami policealnymi i szkołami branżowymi II stopnia), oraz obecne 3-letnie licea ogólnokształcące lub 4-letnie technika, branżowe szkoły I stopnia branżowe zastępujące zasadnicze szkoły zawodowe oraz zespoły publicznych szkół złożonych z gimnazjum i zasadniczych szkół zawodowych (art. 161–162 oraz art. 196–197 ustawy), szkoły specjalne s zkoły przysposabiające do pracy (art. 172 ustawy), szkoły policealne (art. 174 s zkoły ustawy), 8-letnie szkoły podstawowe 8 -dla dorosłych (art. 175 ustawy), 8-letnie szkoły podstawowe 8 -w miejsce zespołów szkół składających się z 6-letniej szkoły podstawowej i gimnazjum (art. 191 ustawy).
wrzesień 2018
likwidacja II klas gimnazjum, szkoły powstałe z przekształcenia gimnazjów, jeśli ich organy założycielskie tak zdecydują.
wrzesień 2019
likwidacja III klas gimnazjum, szkoły powstałe z przekształcenia gimnazjów, jeśli ich organy założycielskie tak zdecydują, 4 -letnie licea ogólnokształcące (zamiast obecnych 3-letnich), 5 -letnie technika (zamiast obecnych 4-letnich), w tym dla dorosłych, zespoły szkół składające się z gimnazjum i 3-letniego liceum, a także takie szkoły dla dorosłych.
wrzesień 2020
branżowe szkoły II stopnia.
SPECYFICZNY TRYB
Nauczyciele przekształcanych szkół staną się z dniem powstania nowej placówki jej nauczycielami. Tych, dla których nie będzie już miejsca, obejmie specjalna procedura z art. 225–226 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 60; dalej: przepisy wprowadzające).
Specjalna procedura kadrowa wyłącza konsultacje związkowe (por. odpowiedź MEN na pytanie DGP, Kadry i Płace z 30 marca, nr 63/2017).
Mianowani i na umowach na czas nieokreślony
- KROK 1. Propozycja przeniesienia w stan nieczynny/zmniejszenia etatu. Nauczyciel będzie miał 7 dni od otrzymania pisma w tych sprawach na złożenie oświadczenia o odmowie przejścia w stan nieczynny lub przyjęcia zmniejszonego wymiaru zajęć.
Milczenie oznacza zgodę.
- KROK 2. Rozwiązanie stosunku pracy – Odmowa oznacza zakończenie stosunku pracy 31 sierpnia 2017 r. lub 2018 r. W tym przypadku przysługuje odprawa pieniężna.
- KROK 3. Wygaśnięcie stosunku pracy – Przyjęcie oferty przejścia w stan nieczynny (lub podjęcie pracy w innej szkole) spowoduje wygaśnięcie stosunku pracy po upływie 6 miesięcy liczonych odpowiednio od 1 września 2017 r. lub 2018 r. W tej sytuacji nie należy się odprawa pieniężna.
- KROK 4. Rozwiązanie umowy w roku szkolnym 2018/2019 – Z uwagi na całkowite wygaszenie gimnazjów stosunki pracy będą wyłącznie wypowiadane do 31 maja 2019 r., a ich zakończenie nastąpi 31 sierpnia 2019 r. Są przewidziane odprawy pieniężne.
Na umowach terminowych
- KROK 1. Wypowiedzenie Może być wręczone w każdym czasie, choć jeśli okres wypowiedzenia wynosi 3 miesiące, powinno dotrzeć do nauczyciela odpowiednio do 31 maja 2017 r. lub 2018 r.
- KROK 2. Rozwiązanie stosunku pracy. Zakończenie stosunku pracy nastąpi po upływie okresu wypowiedzenia. Nie ma tu prawa do odpraw pieniężnych.
Uwaga!
W latach szkolnych 2017/2018 i 2018/2019 do nauczycieli zatrudnionych w wygaszanych gimnazjach nie stosuje się art. 20 Karty nauczyciela dotyczącego rozwiązywania stosunku pracy i przenoszenia w stan nieczynny w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo zmian organizacyjnych bądź planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnienie (art. 227 przepisów wprowadzających).
WYGASZANIE – JAK TO ROZUMIEĆ
Nie należy tego traktować jak likwidacji pracodawcy czy przejścia zakładu pracy. Jest to specjalna procedura, która powoduje przekształcenie gimnazjum lub włączenie go do szkoły podstawowej, liceum ogólnokształcącego, technikum albo branżowej szkoły I stopnia (stanowisko MEN w odpowiedzi na pytanie DGP).
SKUTEK
Następuje uchylenie przepisów chroniących nauczycieli przed zwolnieniem i/lub zmianą warunków pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2016 r., sygn. akt III PK 80/15)
Likwidacja pracodawcy – całkowita i trwała utrata bytu prawnego; pracodawca przestaje istnieć jako jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników w rozumieniu art. 3 kodeksu pracy (wyrok SN z 10 września 1998 r., sygn. akt I PKN 310/98).
Przejście zakładu pracy – przejście całości lub części zakładu pracy na innego pracodawcę wskutek czego z mocy prawa staje się on stroną w stosunkach pracy (art. 231 k.p.).
Specjalna procedura – rozwiązania wprowadzane w celu dostosowania zatrudnienia do zmian ustrojowych w sferze budżetowej.
Ochrona przedemerytalna oraz zakaz wypowiadania z art. 41 k.p. nie przysługuje nauczycielom mianowanym (postanowienie SN z 19 listopada 2013 r., sygn. akt I PK 155/13, wyrok SN z 2 sierpnia 2012 r., sygn. akt II PK 3/12, uchwała SN z 7 grudnia 2006 r., sygn. akt I PZP 4/06).
Artykuł 41 k.p. nie chroni nauczyciela przed przeniesieniem w stan nieczynny (wyroki SN: z 25 stycznia 2001 r., sygn. akt I PKN 215/00, z 11 kwietnia 2001 r., sygn. akt I PKN 343/00 oraz z 17 grudnia 2001 r., sygn. akt I PKN 752/00).
Wypowiedzenie może być wręczone podczas urlopu dla poratowania zdrowia (uchwała siedmiu sędziów SN z 26 czerwca 2013 r., sygn. akt I PZP 1/13).
O JAKĄ OCHRONĘ CHODZI
Wiek przedemerytalny – zakaz wypowiadania umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (art. 39 k.p.).
Usprawiedliwiona nieobecność – zakaz wypowiadania umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 41 k.p.).
Prawa związane z rodzicielstwem – zakaz wypowiadania defi nitywnego i zmieniającego oraz rozwiązywania umowy o pracę w innym trybie z art. 177 par. 1 k.p. kobiet w ciąży oraz podczas urlopów (kobiet i mężczyzn): macierzyńskiego, na warunkach macierzyńskiego (tzw. adopcyjnego, art. 183 par. 2 k.p.), rodzicielskiego (art. 1821g k.p.) i ojcowskiego (art. 1823 par. 3 k.p.). Obejmuje nauczycieli mianowanych (por.
wyrok SN z 19 października 2010 r., sygn. akt II PK 85/10).
Uprawnienie do urlopu wychowawczego – zakaz wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę bez wypowiedzenia pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego od złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy na podstawie art. 1867 k.p. do maksymalnie 1/2 etatu – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, ale nie dłużej niż przez łączny okres 12 miesięcy, a także od dnia złożenia wniosku o urlop wychowawczy – do dnia zakończenia tego urlopu (art. 1868 par. 1 k.p.).
Działalność związkowa – zakaz wypowiadania (w tym zmieniającego na niekorzyść) i rozwiązywania stosunku pracy bez uzyskania uprzedniej zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej osobom wskazanym przez zarząd związku (art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, t.j. Dz. U.
z 2015 r. poz. 1881 ze zm.).
opinia eksperta: Monika Krzyszkowska-Dąbrowska
Sformułowanie „wygaszenie kształcenia w gimnazjum” jest niejednoznaczne, co może powodować wątpliwości interpretacyjne, m.in. w zakresie oceny skutków prawnych. Jak wynika z orzecznictwa SN, ograniczenie lub wyłączenie stosowania instytucji przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę na podstawie art.
231 k.p. powinno mieć wyraźną ustawową podstawę w każdym konkretnym przypadku. A temu powinno towarzyszyć wprowadzenie innych zasad ochrony pracowników na wypadek zmian organizacyjnych w celu zagwarantowania im stabilizacji zatrudnienia. Zgodnie z art. 5 k.p. przepisy kodeksu mają zastosowanie tylko w sprawach nieuregulowanych przepisami szczególnymi (por. uchwała siedmiu sędziów SN z 28 marca 2013 r., sygn. akt III PZP 1/13). Dlatego w zależności od okoliczności wygaszenia kształcenia w gimnazjum możliwa jest zarówno zmiana pracodawcy, jak i jego likwidacja.
Możliwe jest także wprowadzenie szczególnych rozwiązań, odrębnych od kodeksowych ograniczających/wyłączających działanie przepisów ochronnych. Jeśli kwestie te nie są wyraźnie uregulowane, przyjmuje się, że dopuszczalne jest wprowadzenie norm ustawowych pozwalających na dostosowanie stanu zatrudnienia do aktualnego rozmiaru zadań szkoły przez rozwiązywanie stosunków pracy z nauczycielami w zamian za rekompensatę za utratę pracy czy to w postaci odprawy, czy przeniesienia w stan nieczynny z zachowaniem prawa do wynagrodzenia wynagrodzenia (por. wyrok SN z 12 listopada 2008 r., sygn. akt I PK 79/08, uchwała SN z 7 grudnia 2006 r., sygn. akt I PZP 4/06).