Przepisy pozwalają na zawieranie z takimi osobami wyłącznie kontraktów menedżerskich. Nie wskazują natomiast, co to oznacza dla obecnie trwających stosunków pracy.
Nowa ustawa kominowa, czyli ustawa z 9 czerwca 2016 r. o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami (Dz. U. poz. 1202), wejdzie w życie już 9 września. Częściowo uchyla ona i zastępuje zasady mające zastosowanie do członków organów spółek wynikające dotychczas z ustawy kominowej, tj. ustawy z 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 2099). Tym samym mamy do czynienia z rozszerzeniem zasięgu podmiotowego i przedmiotowego regulacji dotyczących wynagradzania osób zarządzających podmiotami państwowymi i samorządowymi.
Koniec ze stosunkami pracy
Zmiany w zakresie sposobu wynagradzania członków organów zarządzających spółek dotyczą zarówno podstaw ich zatrudnienia, jak i struktury płac sprowadzającej się do wyodrębnienia dwóch elementów, tj. wynagrodzenia podstawowego oraz uzupełniającego stanowiącego w istocie roczną premię za rok obrotowy uzależnioną od spełnienia określonych warunków (celów zarządczych). Praktyczne stosowanie poszczególnych zasad wynikających z nowej ustawy może jednak nastręczać wielu wątpliwości. W zakresie stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji przez członka organu zarządzającego nowa ustawa kominowa wprowadza jednolity model jego nawiązywania, wskazując na powinność zawierania z takimi osobami wyłącznie umów o świadczenie usług zarządzania, czyli umów cywilnoprawnych. Tym samym wyłączność otrzymają kontrakty menedżerskie, a wykluczone będzie zawieranie umów o pracę. Dotychczas natomiast zarządzanie odbywało się zarówno na podstawie umów o pracę, jak i kontraktów menedżerskich. Przy czym warunki tych ostatnich po wejściu w życie nowej ustawy ulegną istotnej zmianie. Docelowe warunki zatrudnienia członka organu zarządzającego mają zostać określone w pierwszej kolejności w projektach uchwał walnego zgromadzenia w sprawie wynagrodzeń, a w konsekwencji ich przyjęcia w podjętych uchwałach.
Ze względu na to, że obligatoryjnym elementem takiej uchwały ma być zapis o zawarciu z danym członkiem organu umowy o świadczenie usług zarządzania, wydaje się więc, że od momentu wejścia w życie nowej ustawy, przy pozytywnym wypełnieniu warunków z niej wynikających, wyeliminuje ona możliwość zawierania nowych
umów o pracę.
Co z dotychczasowymi umowami
Przepisy nowej ustawy nie wskazują wprost, jaki skutek dla aktualnie trwających stosunków pracy pomiędzy spółkami a osobami zarządzającymi będzie miała konieczność realizacji obowiązków z niej wynikających.
W odniesieniu do umów o świadczenie usług w zakresie zarządzania, o których mowa w art. 3 ustawy kominowej, zawartych przed wejściem w życie nowej ustawy, będzie stosować się przepisy dotychczasowe. Podobna reguła została przewidziana w stosunku do umów o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku będącego podstawą pełnienia funkcji w organie zarządzającym spółki, jeżeli zostały one zawarte przed dniem wejścia w życie nowej ustawy (należy zauważyć, iż nie ma tutaj wprost mowy o tym, że chodzi jedynie o umowy o zakazie konkurencji po ustaniu umów cywilnoprawnych). Brak jednak porównywalnej regulacji w odniesieniu do umów o pracę.
Ustawa przewiduje, że podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych będzie obowiązany podjąć działania mające na celu ukształtowanie i stosowanie w spółce zasad wynagradzania członków organu zarządzającego określonych nową ustawą najpóźniej do dnia odbycia zwyczajnego walnego zgromadzenia, którego przedmiotem będzie rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za rok obrotowy rozpoczynający się w 2016 r. Przepisy nie precyzują, jakie działania powinien podjąć podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych oraz na czym ma polegać (i w jakim zakresie) ukształtowanie i stosowanie w spółce zasad wynagradzania określonych ustawą. Kwestie te są niejasne. Brakuje nałożonego wprost obowiązku rozwiązania obowiązującej aktualnie umowy o pracę łączącej spółkę z członkiem organu zarządzającego oraz zawarcia umowy cywilnoprawnej.
Działania podmiotu uprawnionego do wykonywania praw udziałowych bez wątpienia powinny obejmować projekt uchwały w sprawie wynagrodzeń zgodny z wytycznymi ustawowymi. Uzasadniona wydaje się argumentacja, że uwzględnianie w nim zapisu dotyczącego zawarcia umowy o świadczenie usług zarządzania powinno mieć miejsce wówczas, gdy spółki z członkiem organu zarządzającego nie łączy żadna umowa, tym samym nie powinien on mieć zastosowania, jeżeli strony łączy umowa o pracę zawarta przed wejściem w życie ustawy.
Rozwiązanie obecnie obowiązujących umów o pracę ze względu na opisane powyżej wytyczne ustawy (które musiałyby zostać wskazane jako przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie) skutkować mogłoby roszczeniami pracowników, w tym dotyczącymi niezgodnego z prawem rozwiązania umów o pracę, jak również koniecznością wypłaty przewidzianych umową o pracę świadczeń z tytułu jej rozwiązania, w tym odpraw i odszkodowań (w zależności od okoliczności danej sprawy świadczenia te mogą być należne nawet w przypadku rozwiązania umowy o pracę w trybie porozumienia stron).
Sektor bankowy
Jeszcze więcej wątpliwości budzi zastosowanie warunków dotyczących podstaw zatrudnienia i warunków wynagradzania nowej ustawy kominowej w sektorze bankowym, w szczególności w zakresie rodzaju umowy zawieranej z członkiem organu zarządzającego. Zgodnie z art. 6a ust. 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 128 ze zm.), bank nie może powierzyć przedsiębiorcy (lub przedsiębiorcy zagranicznemu) wykonywania czynności obejmujących zarządzanie bankiem w rozumieniu art. 368 par. 1 kodeksu spółek handlowych (ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych, t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.), w szczególności zarządzania ryzykiem związanym z prowadzeniem działalności bankowej. Regulacja ta dotyczy każdego aspektu, który wiąże się z zarządzaniem bankiem jako spółką handlową.
Wątpliwości dotyczące zastosowania umów cywilnoprawnych w zakresie działalności bankowej, w tym do zarządu, wyraziła również Komisja Nadzoru Finansowego, której interpretacje ww. przepisów opowiadają się co do zasady przeciwko zawieraniu umów cywilnoprawnych z członkami zarządu. W szczególności komisja wskazuje, że nietrwałość i brak gwarancji stabilności zatrudnienia opartego na takich umowach nakazuje wątpić w zapewnienie odpowiedniej rękojmi bezpieczeństwa informacji stanowiących tajemnicę bankową. KNF zwróciła też uwagę, że może to negatywnie wpływać na bezpieczne i stabilne zarządzanie bankiem, a w dalszej perspektywie – na bezpieczeństwo gromadzonych w nim depozytów (przykładowo w piśmie z 12 grudnia 2012 r., DPP/WOP1/023/663/2/2012/MS).
WAŻNE
Wątpliwości dotyczące zastosowania umów cywilnoprawnych w zakresie działalności bankowej, w tym do zarządu, wyraziła m.in. Komisja Nadzoru Finansowego. Interpretując przepisy, opowiada się co do zasady przeciwko zawieraniu umów cywilnoprawnych z członkami zarządu.
Kogo i w jaki sposób będą dotyczyć zmiany
W szczególności, obecna ustawa kominowa dotyczy tylko organów spółek, w których Skarb Państwa ma powyżej 50 proc. akcji lub udziałów i ramowo reguluje zatrudnienie osób nimi zarządzających. Natomiast nowa ustawa ma objąć wszystkie spółki z udziałem Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (bez względu na liczbę posiadanych przez te podmioty akcji lub udziałów), a także państwowych i komunalnych osób prawnych. Skutek ten ma zostać osiągnięty poprzez stosowne uchwały walnych zgromadzeń spółek, na których przedstawiciele Skarbu Państwa będą zobligowani do głosowania zgodnie z tą ustawą, a w drugiej kolejności – poprzez działania członków organów nadzorczych. Uzasadnieniem wprowadzanych zmian jest intencja uelastycznienia mechanizmu ustalania wysokości wynagrodzeń i równocześnie zbliżenia ich do zasad i warunków rynkowych.
Warunki zatrudnienia
Projekty uchwał w sprawie wynagrodzeń – oprócz warunków typowo płacowych – powinny obligatoryjnie przewidywać, że z członkiem organu zarządzającego spółka zawiera umowę o świadczenie usług zarządzania na czas pełnienia funkcji z obowiązkiem świadczenia osobistego takiego członka (bez względu na to, czy działa on w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej). Mają one również przewidywać możliwość wypowiedzenia umowy (którego okres może wynosić maksymalnie 3 miesiące), zakaz pobierania przez członka organu zarządzającego wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji członka organu w podmiotach zależnych od spółki w ramach grupy kapitałowej oraz obowiązek informowania przez niego o zamiarze pełnienia funkcji w organach innej spółki handlowej lub nabyciu w niej akcji. W projekcie uchwały można także uwzględnić zakaz pełnienia funkcji w organach jakiejkolwiek innej spółki handlowej lub inne ograniczenia dotyczące działalności menadżera. Ponadto może on przewidywać w szczególności również odprawę, możliwość korzystania z urządzeń i zasobów spółki oraz zakaz konkurencji na zasadach zdefiniowanych w ustawie.
Stanowisko Ministerstwa Skarbu Państwa z 10 sierpnia 2016 r.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami, „Projekty uchwał w sprawie wynagrodzeń przewidują, że: – z członkiem organu zarządzającego spółka zawiera umowę o świadczenie usług zarządzania na czas pełnienia funkcji, z obowiązkiem świadczenia osobistego takiego członka, bez względu na to, czy działa on w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej”. Zatem ustawa wskazuje wprost rodzaj umowy, jaki spółka zawiera z osobami pełniącymi funkcje w organie zarządzającym. Jednocześnie art. 4 ust. 8 przedmiotowej ustawy stanowi: „Projekty uchwał w sprawie wynagrodzeń wyznaczają cele zarządcze, wagi tych celów, a także obiektywne i mierzalne kryteria ich realizacji i rozliczania. Projekt uchwały w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń członków organu zarządzającego może ponadto przewidywać, że uszczegółowienia celów, wag i kryteriów, o których mowa w zdaniu pierwszym, dokona organ lub podmiot określający wynagrodzenie członka organu zarządzającego i zawierający z tym członkiem umowę o świadczenie usług zarządzania”. Organ nadzoru w spółkach handlowych reprezentuje spółkę jako strona umów zawieranych z członkami organu zarządzającego i to w jego kompetencji jest podjęcie działań celem dokonania zmian rodzaju umowy, na podstawie której działa członek organu zarządzającego w związku z wykonaniem obowiązków wynikających z pełnionej funkcji. Podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych podejmuje uchwałę (głosuje za uchwałą) w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń członków organu zarządzającego, gdzie określa te zasady zgodnie z przepisami ustawy, a nie postanowienia umowy o świadczenie usług zarządzania. Ponadto należy dodać, że tzw. ustawa kominowa dopuszcza możliwość zawierania umów cywilnoprawnych o świadczenie usług w zakresie zarządzania (tzw. kontrakty menedżerskie). Sytuacja taka nie jest zbyt częsta, dotyczy przede wszystkim największych podmiotów z udziałem Skarbu Państwa i zgodnie z posiadanymi informacjami, miała miejsce w ok. 4 proc. spółek nadzorowanych przez MSP w roku 2015, podlegających przepisom ustawy kominowej.
Monika Krzyszkowska-Dąbrowska radca prawny, senior counsel w kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak
Marta Rogocz prawnik w kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak