Nowelizacja ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi zwiększy efektywność postępowań i będzie dobrym krokiem w kierunku ich odformalizowania.
Sejm 9 kwietnia 2015 r. uchwalił znaczące zmiany do ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (p.p.s.a.), których wejście w życie planowane jest wczesną jesienią tego roku (trzy miesięczne vacatio legis). Nowelizacja przepisów ma na celu odformalizowanie postępowania administracyjnego oraz zwiększenie jego efektywności i sprawności zgodnie z zasadą ekonomiki procesowej. Zmiany te zmierzają w pozytywnym kierunku, ale powinny stanowić dopiero początek niezbędnej, a przy tym głębszej reformy systemu sądowej kontroli organów administracji publicznej. Niewątpliwie pozytywnym aspektem jest wyposażenie sądów w mechanizmy, które pozwalają im mieć realny wpływ na działanie organów, a nie stawiają ich wyłącznie w roli kontrolera.
Zadośćuczynienie za niewykonanie wyroku
Jedną z podstawowych korzyści płynących z reformy jest przyznanie stronie postępowania uprawnienia o charakterze zbliżonym do zadośćuczynienia za błędne działanie organów administracji. Wprowadzenie możliwości zasądzenia przez sąd od organu na rzecz skarżącego zadośćuczynienia za niewykonanie wyroku jest nowym rozwiązaniem odrębnym od istniejącego prawa do domagania się przez stronę odszkodowania, co wymagało niestety wszczęcia odrębnego procesu.
Co prawda, zasądzane kwoty nie będą bardzo wysokie (do wysokości ok. 17 tys. zł), ale zawsze będą stanowiły formę rekompensaty dla strony pokrzywdzonej oraz wymuszały na organie zastosowanie się do orzeczeń sądowych. Pytanie, które należy sobie postawić w związku z powyższą zmianą, brzmi: kto w „ukaranym” organie poniesie konsekwencje działań będących podstawą do ich wypłacenia.
Zmiany w postępowaniu
Po pierwsze, zmiany umożliwiają wojewódzkim sądom administracyjnym dokonanie samokontroli zaskarżonego wyroku lub postanowienia, od którego przysługuje skarga kasacyjna. W praktyce oznacza to, że skargi kasacyjne nie zawsze będą musiały trafiać do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Jeżeli WSA uzna, że podstawa skargi jest oczywiście zasadna bądź stwierdzi przesłankę nieważności postępowania, będzie uprawniony do uwzględnienia takiej skargi, bez potrzeby angażowania NSA, co znacznie przyśpieszy proces ich rozpoznawania, skróci postępowanie i odciąży NSA.
Kolejną zmianą podyktowaną względami ekonomiki procesowej jest rozszerzenie kompetencji NSA o możliwości wydawania orzeczeń o charakterze reformatoryjnym, tzn. takich, które będą rozstrzygały sprawę co do istoty w kolejnej instancji. W razie uwzględnienia skargi kasacyjnej NSA będzie mógł rozpoznać merytorycznie skargę, jeżeli tylko uzna, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona, bez konieczności przekazywania jej do ponownego rozpoznania przez WSA. W tym samym kierunku zmierza również procedura umarzania postępowań przez sąd.
Wyrok sądu uchylający zaskarżoną decyzję lub postanowienie ma definitywnie załatwiać sprawę administracyjną, bez potrzeby przekazywania jej znowu do organu administracji publicznej wyłącznie w celu wydania decyzji o umorzeniu postępowania.
Pozytywnie należy ocenić wprowadzoną zasadę bezpośredniej wymiany pism procesowych w toku postępowania przez profesjonalnych pełnomocników. I tutaj nowum – o wysłaniu pisma ma poświadczyć (złożyć oświadczenie) w jego treści pełnomocnik wysyłający pismo (nie ma potrzeby poświadczenia wysłania pisma procesowego).
Fundamentalne znaczenie ma wyposażenie wojewódzkich sądów administracyjnych w możliwość realnego wpływania na rozstrzygnięcia w sprawie. W obecnym stanie prawnym zdarzały się sytuacje, że sądy uchylały decyzje organów, a te wydawały nowe błędne decyzje, od których ponownie należało wnieść skargę do WSA. Proces taki mógł trwać w nieskończoność. Nowa regulacja poprzez przyznanie sądowi uprawnień, na mocy których sąd może zobowiązać organ do wydania decyzji lub postanowienia o wskazanym rozstrzygnięciu w określonym przez sąd terminie, ma zapobiegać takim przypadkom. Uniemożliwienie organowi administracji niewykonanie wytycznych sądu na pewno zwiększy efektywność postępowań i usprawni działanie organów administracji.
Uprawnienia rzeczników i doradców
Zmiany wprowadzone w zakresie uprawnień bądź obowiązków rzeczników patentowych i doradców podatkowych nie mają charakteru zmian fundamentalnych. Wydają się natomiast naturalną konsekwencją przyznania im statusu profesjonalnych pełnomocników procesowych odpowiednio w sprawach dotyczących własności intelektualnej i w sprawach podatkowych.
Uniemożliwienie organowi administracji niewykonania wytycznych sądu zwiększy efektywność postępowań.