2. Uchwały zarządu, rady nadzorczej i komisji rewizyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz uchwały zarządu i rady nadzorczej spółki akcyjnej podlegają zaskarżeniu w drodze powództwa o ustalenie (art. 189 KPC) w zw. z art. 58KC.
Uchwała (7) SN z 18.9.2013 r., III CZP 13/13
Pierwszy Prezes SN wniósł o podjęcie przez SN w składzie siedmiu sędziów Izby Cywilnej, uchwały w przedmiocie dopuszczalności zaskarżenia uchwał zarządu i rady nadzorczej (komisji rewizyjnej) spółki akcyjnej oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
W przypadku potwierdzenia możliwości zaskarżania uchwał powyższych organów Wnioskodawca wnosił o wskazanie, czy podstawą prawną takiego zaskarżenia będą art. 249–252 KSH oraz art. 422–425 KSH stosowane per analogiam, czy też art. 189 KPC w zw. z art. 58 § 1 lub 2 KC.
Zagadnienie zaskarżalności sprzecznych z ustawą uchwał organów spółek kapitałowych, innych niż walne zgromadzenie i zgromadzenie wspólników jest sporne w doktrynie i orzecznictwie. Źródłem kontrowersji w tym zakresie jest przede wszystkim milczenie ustawodawcy, który w KSH nie uregulował wprost tej materii. Powstała więc wątpliwość, czy brak odnośnych przepisów był celowy, czy jednak w świetle innych norm prawa można zidentyfikować instrumenty prawne, pozwalające zaskarżyć uchwały ww. organów spółek.
Dotychczasowe orzecznictwo SN nie było jednolite. W wyroku z 20.1.2009 r. (II CSK 419/08, niepubl.) SN stwierdził, że wobec istnienia luki prawnej w KSH, tj. braku przepisów regulujących sposób zaskarżania uchwał organów innych niż zgromadzenie wspólników, zastosowanie powinny znaleźć per analogiam przepisy regulujące zaskarżanie uchwał zgromadzeń wspólników, co miało wynikać z tożsamej ratio legis zaskarżania uchwał zgromadzeń wspólników oraz uchwał rad nadzorczych. Sąd Najwyższy w związku z niejasnością – w jego opinii – czy uchwała rady nadzorczej ma charakter czynności prawnej, wykluczył wprost zastosowanie art. 189 KPC.
W wyroku z 18.2.2010 r. (II CSK 449/09, MoP 2011, Nr 4, s. 210), SN sprzeciwił się wyżej wspomnianemu stanowisku, uznając że w świetle art. 2 KSH nie może być mowy o luce w prawie, dotyczącej zaskarżania uchwał rad nadzorczych spółek kapitałowych. Zdaniem SN zastosowanie w tym przypadku powinny znaleźć, jako do sprawy dotyczącej funkcjonowania spółek i nieuregulowanych w KSH, art.189 KPC i art. 58 KC. Pogląd ten został potwierdzony w uzasadnieniu wyroku SN z 9.5.2012 r. (V CSK 223/11, OSNC 2012, Nr 12, poz. 145) oraz został powielony w wyrokach sądów apelacyjnych.
W analizowanej uchwale SN przesądził, że brak jest podstaw dla wyłączenia zaskarżalności uchwał rad nadzorczych (komisji rewizyjnej) i zarządów spółek kapitałowych oraz wskazał na art. 189 KPC oraz art. 58 KC jako podstawę kwestionowania uchwał ww. organów sprzecznych z prawem, potwierdzając, że art. 2 zd. 1 KSH rozstrzyga, iż w sprawach m.in. funkcjonowania spółek handlowych, a nieuregulowanych w KSH, stosuje się wprost przepisy KC. Dodatkowym argumentem SN przeciwko stosowaniu per analogiam art. 250 i 422 § 2 KSH, są zawarte w nich surowe przesłanki dla legitymacji czynnej do wytoczenia powództwa, które znacząco utrudniałyby wspólnikowi, nie będącemu członkiem wymienionych organów spółek, zaskarżenie stosownych uchwał.
Komentarz
Uchwała „siódemkowa” definitywnie potwierdza możliwość zaskarżania uchwał organów nadzorczych i zarządczych spółek kapitałowych sprzecznych z prawem oraz przesądza, że art. 189 KPC w zw. z art. 58 KC jest wyłączną podstawą takiego zaskarżenia. W tym kontekście istotne z praktycznego punktu widzenia są dwa zagadnienia:
- wykazanie interesu prawnego w ustaleniu nieważności uchwały oraz
- ograniczenie czasowe dotyczące wniesienia odnośnego powództwa.
W odniesieniu do uchwał rady nadzorczej SN uznał, że interes prawny członków zarządu w ich zaskarżaniu wynika z faktu, że są one skierowane głównie do zarządu. To z kolei zasadniczo przesądza o istnieniu interesu prawnego po stronie członków tego organu w ustaleniu nieważności uchwały rady sprzecznej z prawem. Doktryna uzupełnia ten pogląd, podkreślając że z racji odpowiedzialności ciążącej na członkach zarządów i rad nadzorczych, każdy z nich może kwestionować uchwały organu, którego jest członkiem, choć nadal dyskusyjne pozostaje zaskarżanie uchwał tych organów wyłącznie na podstawie naruszenie interesu osobistego jego członka (porównaj: S. Sołtysiński, A. Opalski, Zaskarżanie uchwał zarządów i rad nadzorczych spółek kapitałowych, PPH 2010, Nr 11, s. 7).
W odniesieniu do wspólników i akcjonariuszy SN trafnie wymaga wykazania konkretnych skutków w sferze prawnej powoda jako wspólnika lub akcjonariusza, które wywołało podjęcie zaskarżanej uchwały organu nadzorczego lub zarządu. Jako przykład w doktrynie podaje się np. uchwały zarządu spółki w sprawie wypłaty zaliczki na poczet dywidendy (odpowiednio: art. 194 i 349 KSH).
Sąd Najwyższy dostrzegł problem zakresu temporalnego kontroli przez sąd kwestionowanych uchwał. Badając przesłankę interesu prawnego po stronie powoda, sąd rozpatrujący powództwo o ustalenie nieważności powinien rozważyć, czy w przypadku wniesienia pozwu po upływie znacznego okresu czasu od podjęcia zaskarżanej uchwały, powód nie nadużywa swojego prawa podmiotowego (podobnie: S. Sołtysiński, A. Opalski, Zaskarżanie uchwał zarządów i rad nadzorczych spółek kapitałowych, PPH 2010, 11, s. 14, którzy opowiadają się za dopuszczalnością uwzględniania zarzutu naruszenia art. 5 KC, w przypadku zbyt odległego w czasie zaskarżenia uchwał organów zarządczych lub nadzorczych, wskazując na potrzebę ochrony stabilności stosunków w spółce).
Z pewnością powyższe zagadnienia, a w tym przede wszystkim kwestia ograniczenia czasowego zaskarżenia uchwał organów zarządczych i nadzorczych, wymagają jeszcze wypracowania przez doktrynę i orzecznictwo odpowiednich praktycznych wskazówek i rozwiązań.
Komentarz opublikowany na platformie „Legalis.pl”.