Gazeta Prawna, Tygodnik Podatkowy nr 180, Sławomir Łuczak
EKSPERT WYJAŚNIA
Kiedy wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń staje się przychodem dla osób fizycznych?
SŁAWOMIR ŁUCZAK
radca prawny, partner w Zespole Podatkowym Sołtysiński Kawecki i Szlęzak
Kwestia samego uznania za przychody podatkowe (niezwiązane z prowadzoną działalnością gospodarczą) wartości świadczeń w naturze oraz innych nieodpłatnych świadczeń nie budzi większych wątpliwości ani sporów podatników z organami podatkowymi. W praktyce natomiast wiele pytań pojawia się na gruncie ustalenia momentu uzyskania takiego przychodu.
Pomocny w rozstrzygnięciu tego zagadnienia jest przepis art. 11 ust. 1 ustawy o PIT, zgodnie z którym przychodem są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 5 lutego 1997 r. (sygn. S.A./Sz 1191/96) z przepisu tego wynika, że do świadczeń w naturze odnosi się wyłącznie pojęcie – otrzymanych. Oznacza to, że przychodem będą wyłącznie wartości otrzymanych świadczeń w naturze, a nie – jak tego wymaga przepis w stosunku do pieniędzy i wartości pieniężnych – również postawienie ich do dyspozycji podatnika. Innymi słowy, podatnik powinien doliczyć do swoich przychodów podatkowych wartość wszelkich świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń dopiero wówczas, kiedy świadczenia te będą faktycznie (fizycznie) otrzymane. Nie stanowią zatem przychodu świadczenia, z których podatnik może dopiero skorzystać potencjalnie.
Ten stan zawieszenia będzie trwał tak długo, aż nie dojdzie do faktycznego otrzymania danego świadczenia. Jednocześnie warto pamiętać, że prawodawca nie sprecyzował, co należy rozumieć przez pojęcia: nieodpłatne świadczenie i otrzymanie. Ograniczył się jedynie do wskazania sposobów i kryteriów ustalania wartości nieodpłatnych świadczeń i świadczeń częściowo odpłatnych (odpowiednio art. 11 ust. 2a oraz art. 11 ust. 2b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Wobec milczenia prawodawcy, również w tym zakresie należy posiłkować się orzecznictwem sądów administracyjnych. Tym bardziej że ich poglądy w analizowanym zakresie zostały powszechnie zaakceptowane przez organy podatkowe. Mianowicie, w orzecznictwie ugruntował się pogląd, że przez pojęcie nieodpłatnego świadczenia należy rozumieć zdarzenia prawne oraz zdarzenia faktyczne, których skutkiem jest nieodpłatne przysporzenie w majątku danej osoby mające konkretny wymiar finansowy. Przy czym za otrzymane wartości można uznać tylko takie wartości, które powiększają aktywa majątkowe podatnika, a więc takie, którymi może swobodnie rozporządzać.
Przed zapłatą podatku warto zatem, aby podatnicy zastanowili się, czy dane świadczenie w naturze lub inne nieodpłatne świadczenie zostało przez nich faktycznie otrzymane, czy też taka możliwość istnieje tylko potencjalnie. Oczywiście, w analizie należy uwzględniać również odrębne zasady, jakie ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych przewiduje w szczególności dla przychodów z działalności gospodarczej i niektórych przychodów z kapitałów pieniężnych (np. przychodów z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną). W tych ostatnich przypadkach dla uznania za przychód podatkowy wystarczające jest, aby dany przychód był należny, choćby nawet nie został faktycznie otrzymany.