Prawo upadłościowe w czasach epidemii COVID-19
Kluczem do przetrwania przez przedsiębiorców kryzysu wywołanego COVID-19 jest zachowanie płynności i uniknięcie upadłości.
Tzw. tarcza antykryzysowa zadania tego nie ułatwia.
Ustawa o Tarczy nie zawiesza obowiązku przedsiębiorców (oraz członków zarządu spółek kapitałowych) złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia powstania stanu niewypłacalności.
Pomimo epidemii COVID-19 pozostały w mocy sankcje za niewykonanie tego obowiązku, tj.:
- odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania cywilnoprawne i podatkowe spółki,
- odpowiedzialność karna oraz kary stygmacyjne nakładane przez sąd upadłościowy (m.in. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia funkcji w organach spółek).
Z wnioskiem o ogłoszenie upadłości może wystąpić nie tylko sam przedsiębiorca lub członek zarządu spółki, ale również każdy z wierzycieli. Tzw. tarcza antykryzysowa nie pozbawia ich takiego uprawnienia w czasie epidemii COVID-19.
Problem dotyczy nie tylko zarządów wielkich korporacji i holdingów, ale również osób prowadzących indywidualną działalność gospodarczą, tzw. samozatrudnionych, świadczących usługi B2B. To właśnie te osoby są najbardziej narażone na utratę płynności. Do czasu epidemii COVID-19 z powodzeniem funkcjonowali w branżach gastronomicznej, hotelarskiej, rozrywkowej czy turystycznej. Działalność ta praktycznie zamarła, pozbawiając usługodawców kontraktów i źródeł finansowania. Obowiązek złożenia wniosku upadłościowego oraz sankcje za jego niewykonanie jednak pozostały.
Konieczny jest przegląd czynności i środków prawnych, które przedsiębiorcy oraz osoby zarządzające spółkami powinny uwzględnić opracowując strategię przetrwania swoich firm.
1. Najważniejsze to uniknąć niewypłacalności
Prawo upadłościowe reguluje dwie sytuacje,
w których przedsiębiorcę uznaje się za niewypłacalnego:
1) w przypadku utraty zdolności do regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych (utrata płynności). Przykład: brak środków na zapłatę wszystkich i w pełnej wysokości, bieżących zobowiązań pieniężnych (faktur VAT).
Prawo upadłościowe przewiduje domniemanie utraty płynności – gdy opóźnienia w płatnościach wobec co najmniej dwóch wierzycieli przekraczają trzy miesiące np. zobowiązanie wobec Wierzyciela 1 jest już przeterminowane o 3 miesiące; zobowiązanie wobec Wierzyciela 2 jest także przeterminowane i w dniu 31 marca 2020 upłynie 3 miesiąc opóźnienia zapłaty – z dniem 1 kwietnia 2020 powstanie stan niewypłacalności;
2) gdy zobowiązania pieniężne przewyższają wartość aktywów (majątku) przedsiębiorcy i stan ten utrzymuje się przez co najmniej 24 miesiące (przesłanka majątkowa, nadmiernego zadłużenia). Test przesłanki majątkowej przeprowadza się na podstawie najbardziej aktualnego bilansu spółki
uwzględniając:
- wszystkie aktywa według ich wartości rynkowej,
w tym również aktywa nie ujęte w bilansie (np. należności przed wystawieniem dokumentu księgowego – faktury), versus - zobowiązania pieniężne wymagalne i niewymagalne z wyłączeniem:
– rezerw na zobowiązania;
– zobowiązań przyszłych;
– zobowiązań wobec jednostek powiązanych, wobec wspólnika lub akcjonariusza z tytułu pożyczek lub podobnych czynności;
– zobowiązań spornych – o ile spór istnieje obiektywnie i realnie (tj. dot. niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, spółka broni się uzasadnionymi argumentami; spór nie został wykreowany dla uchylenia się od płatności).
2. Środki pozwalające uniknąć utraty płynności
W celu uniknięcia utraty płynności można rozważyć poniższe, przykładowe działania:
Renegocjacje kontraktów z kluczowymi kontrahentami – warto podjąć rozmowy z kluczowymi partnerami (dostawcami, podmiotami finansującymi) w celu wypracowania mechanizmów zapobiegających narastającym opóźnieniom płatniczym, np. odroczenie terminów zapłaty, rozłożenie na raty, porozumienia standstill lub pactum de non petendo.
Pozyskanie gotówki poprzez np.: faktoring, zintensyfikowanie sprzedaży i zmniejszenie zapasów magazynowych (o ile możliwe), skrócenie terminów dostaw i płatności towarów.
Pakiet pomocowy BGK dla firm w związku z koronawirusem Bank Gospodarstwa Krajowego przygotowuje specjalne rozwiązania dla firm dotkniętych trudną sytuacją związaną z koronawirusem (informacje dostępne pod adresem: https://www.bgk.pl/aktualnosci/pakiet-pomocowy-bgk-dla-firm-w-zwiazku-z-koronawirusem-2644/)
Pierwsze rozwiązanie zaproponowane przez BGK polega na zwiększeniu maksymalnej wysokości gwarancji de minimis do 80 % kwoty kredytu. Dodatkowo BGK zrezygnuje z prowizji pobieranej przy udzieleniu gwarancji, która dzisiaj wynosi 0,5 % wartości gwarancji. Jako drugie rozwiązanie, nad którym pracuje BGK, wskazuje się system dopłat do oprocentowania kredytów, których udziela przedsiębiorcom sektor bankowy.
Pakiet pomocowy z ustawy o Tarczy
E-commerce – jeśli profil działalności na to pozwala, warto zastanowić się nad wdrożeniem internetowego modelu biznesowego, który umożliwi dostawę zamówionych przez kontrahentów produktów do ich domów. Może to złagodzić utratę przychodów generowanych w sprzedaży tradycyjnej/ stacjonarnej.
3. Środki pozwalające uniknąć nadmiernego zadłużenia bilansowego
Niezbędna jest kontrola najbardziej aktualnego bilansu i przeprowadzenie testu nadmiernego zadłużenia (zobowiązania pieniężne vs. majątek).
Dla uniknięcia nadmiernego zadłużenia może być pomocne m.in. podwyższenie kapitału zakładowego, urealnienie wartości zamortyzowanych aktywów.
4. Obowiązki przedsiębiorców oraz członków zarządu
Każdy przedsiębiorca (spółki, indywidualni przedsiębiorcy) oraz członkowie zarządu spółek kapitałowych mają obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia wystąpienia stanu niewypłacalności.
Dotyczy to także sytuacji, gdy niewypłacalność powstała w wyniku i w czasie epidemii COVID-19. Tzw. tarcza antykryzysowa nie zawiesza tego obowiązku.
Niedopełnienie powyższego obowiązku może skutkować:
- odpowiedzialnością członków zarządu za zobowiązania cywilnoprawne i podatkowe spółki;
- odpowiedzialnością karną członków zarządu na podstawie art. 586 Kodeksu spółek handlowych;
- zakazem prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia funkcji w organach spółek (kary stygmacyjne nakładane przez sąd upadłościowy).
5. Jaka jest alternatywa?
W trudnym otoczeniu gospodarczym wywołanym epidemią COVID-19, alternatywą dla złożenia wniosku upadłościowego jest otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Cel takiego postępowania to uniknięcie ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy i przywrócenie mu zdolności do prowadzenia rentownej działalności na danym rynku. Następuje to przez restrukturyzację zadłużenia na podstawie układu z wierzycielami, np. przez redukcję zobowiązań, odroczenie terminów płatności, rozłożenie na raty, konwersje zadłużenia na akcje lub udziały.
Przedsiębiorca w okresie restrukturyzacji nie spłaca długów powstałych do dnia otwarcia postępowania za wyjątkiem zobowiązań pracowniczych i zabezpieczonych hipoteką lub zastawem i uzyskuje ochronę przed egzekucją takiego zadłużenia. Prawo restrukturyzacyjne daje również możliwość uchylenia już dokonanych zajęć rachunków bankowych.
Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego przed upływem 30 dni od wystąpienia stanu niewypłacalności pozwoli uniknąć członkom zarządu spółki kapitałowej odpowiedzialności za zobowiązania cywilnoprawne i podatkowe spółki. Powinno również uchronić przed odpowiedzialnością karną z art. 586 Kodeksu spółek handlowych i karami stygmacyjnymi.
